Tanrıyı bütün varlıklarla özdeşleştirme eğilimi.[1] Modern Yunanca pan- (tüm) ve theos (Tanrı)’dan oluşan kavram. Kelimelerin anlamca karşılığı “Tanrı her şeydir” şeklinde açıklanabilir.[2] Panteizm sonluyla sonsuz arasında yakın ve özsel bir temas kurmak ve insanı Tanrı’ya yakınlaştırmak amacıyla var olan her şeyin bir birlik meydana getirdiğini ve her şeyi kapsayan bu birliğin tanrısal bir yapıda olduğunu iddia eder. Tanrı’yla evrenin bir ve aynı olduğunu öne sürer, sonlu ve sınırlı dünyanın ezeli-ebedi, sınırsız ve mutlak varlığın bir parçası, görünüşü, tezahürü olduğunu savunur.[3] İçkin bir Tanrı algısıyla evren, doğa, insan ve Tanrı arasında ayırda gitmez, panteizme göre bunlar müstakil olarak var değillerdir. Her şey Tanrıdır, Tanrı da her şeydir. Panteizm yakından ilişkili olduğu panenteizm ile karıştırılmamalıdır. Çünkü Tanrı her şeyde özdeş bir oluş hâlinde olmadan da var olabilir.[4] Panenteizmde diyalektik tanrıcılık söz konusudur.
[1]Dhavamony, “Dinlerde Tanrı Anlayışı”, s. 208.
[2]A Dictionary of Philosophy of Religion, (ed. Charles Taliaferro-Elsa J. Marty), Newyork: The Continuum International Publishing Group, 2010, s. 171.
[3] Ahmet Cevizci, Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 1999, s. 675.
[4]The Cambridge Dictionary of Philosophy, (ed. Robert Audi), Cambridge University Press, 1999, s. 640.
Yorumlar