Halk arasında haraç veya baş vergisi olarak bilinen vergi.[1] İslami bir vergi olup, zimmet hukuku çerçevesinde ödeme kudretine sahip, bedence ve zihince sağlam gayrimüslim erkeklerden alınırdı.[2] Osmanlı İmparatorluğunda cizye, “maktu” ve “alerruüs” (kişi başına) olarak sınıflandırılmıştır. Maktu cizye; fetih zamanında sulh yoluyla belirlenen ve genellikle devlete bağlı gayrimüslim devletler için uygulanan cizyedir. Örneğin, Eflak ve Boğdan ile Dubrovnik Cumhuriyetinin cizyesi maktu cizyedir. Alerruüs cizye ise; mükelleflerin mali durumu dikkate alınarak şahıs üzerine tarh olunan vergidir. Osmanlı İmparatorluğunda cizye konusunda Hanefi mezhebi fıkhına dayalı sistem kabul ve tatbik olunmuş, gayrimüslimler gelir durumlarına göre; edna, evsat, a’la sınıflarına ayrılmıştır.[3]
[1] Yavuz Ercan, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimlerin Ödedikleri Vergiler ve Bu Vergilerin Doğurduğu Sosyal Sonuçlar”, Belleten, LV/213, 1991, s. 562. ; İbrahim Özcoşar-Hüseyin Haşimi Güneş, “Osmanlı Devleti’nde Cizye ve 19. Yüzyıla Ait Bir Cizye Defteri: Cizre Sancağı’nın Cizye Defteri “, Elektronik Sosyal Bilimler, c. 5, sy. 15, Kış 2006, ss. 159-179.
[2] C. H. Becker, “Cizye”, MEB İslam Ansiklopedisi, c. 3, Eskişehir: MEB, 1997, s. 200.
[3]Özcoşar-Güneş, “Osmanlı Devleti’nde Cizye ve 19. Yüzyıla Ait Bir Cizye Defteri: Cizre Sancağı’nın Cizye Defteri “, s. 161.
Yorumlar