On birinçi (11-) Ders – Kündilik Pa’aliyet
Rena mektepte Adilni uçritidu.
1 — Yaxşimusiz?
2 — Yaxşimusiz. Tinçliqmu (1) ?
3 — Tinçliq. Sizçu?
4 — Tinçliq. Nege barisiz?
5 — Bazarğa barimen. Sizmu bazarğa baramsiz?
6 — Yaq, men bazarğa barmaymen (2) . Sinipqa barimen.
7 — Ders añlamsiz (3) ?
8 — Yaq, ders añlimaymen. Tapşuruq (4) işleymen.
On birinci (11.) Ders – Gündelik Faaliyet
Rena okulda (mektepte) Adil’e rastlar.
1 Merhaba (yakşı mısınız)! — 2 Merhaba! Nasılsınız (dinçlik mi)? — 3 İyiyim (dinçlik). Siz? — 4 İyi. Nereye gidiyorsunuz (varıyorsunuz)? — 5 Pazara gidiyorum. Siz de mi pazara gidiyorsunuz (pazara varıyor musunuz) ? — 6 Hayır, ben pazara gitmiyorum. Sınıfa gidiyorum. — 7 Ders mi dinleyeceksiniz (Ders dinleyecek misiniz) ? — 8 Hayır, ders dinlemeyeceğim. Ödev yapacağım.
NOTLAR. — (1) Tinçliq, tinç sözü ile liq ekinin birleşmesiylen oluşmuştur. Tinç bizdeki dinç sözüne denktir. Ancak dinç sözü bizde dil devriminde yanlış anlamda canlandırılmıştır. Dinç sözünün kökü dinmek fiilidir. Dinmek fiilinden dinç sözü dingin, huzurlu, sakin; dinçlik sözü ise dinginlik, huzur, sükunet, barış anlamlarına gelmektedir. Tinçliqmu ise kalıp olarak “iyi misin(iz)” yerine geçmektedir, ancak yukarıda açıklandığı gibi daha derin bir anlama da sahiptir. — (2) Bar-ma-ymen: var-ma-m ya da var-mı-yorum. Bu derste geniş zamanda nasıl olumsuz yapıldığını da gördük. Aynı bizdeki gibi -me-ma ekleri ile olumsuz yapı kurulmaktadır. Fiile olumsuzluk eki gelir, sonraysa geniş zamana çekimlemek için 1. kişiye -ymen, 2. kişiye, -ysen, 3. kişiye -ydu ekleri getirilir. Barmaymen (gitmem), barmaysen (gitmezsin), barmaydu (gitmez). — (3) añlimaq (añla-maq) fiili bizdeki anlamak ile aynı kökten gelmektedir. Ancak Uygurcada bu söz anlam kaymasına uğrayıp, idrak etmek, kavramak anlamından işitmek, dinlemek anlamına kaymıştır. — (4) tapşuruq sözü Anadolu ağızlarımızda tapşırık şeklinde bulunup, tapşırmak fiilinden gelmektedir. Tapşırmak sözünün bir anlamı da teslim etmektir. Ödev anlamına gelen tapşuruq (tapşırık) sözü bu anlamdan gelmektedir. Hatta Uygurcada “tapşuruq tapşurmaq” ödevi teslim etmek anlamındadır.
Yorumlar