Kazak Türkçesinde sayılar Türkiye’dekiyle köken olarak tamamen aynıdır. Tek fark şive farkıdır. Bu derste hem sayıları öğrenirken hem de Kazak Türkçesinde ortaya çıkmış ses farklılıklarını göreceğiz. Bu fırsatı iyi değerlendirin, eğer ses değişimlerini anlarsanız, ileride diyaloglara geçtiğimizde ortak sözleri daha kolay tesbit edebilirsiniz.
Sayıları buradan dinleyin:
bir – бір
eki – екі (Eski Türkçedeki kelime başındaki kapalı e sesi Kazak Türkçesinde her zaman e olarak yazılır. eki, et-, en- (inmek), egiz (ikiz) gibi.)
üş – үш (Türkçe ç seslerinin hepsi istisnasız ş olmuştur; Arapça Farsça çoğu sözde de bu kural görülür [çırak/çıra>şıraq]. Eğer Kazakçada ş harfini içeren bir söz görürseniz bilin ki bu ş sesi ç’den bozmadır. Mesela ağaş diye bir söz gördüğünüzde aklınızda hemen ş’yi ç ile değiştirin ki sözün bizdeki karşılığına kolaylıkla ulaşabilesiniz. Bizim Türkçemizde Eski Türkçedeki bazı ç sesleri c’ye dönüşmüştür, Kazak Türkçesinde bunlar da ş’dir. seniñşe (sence) gibi.)
tört – төрт (Kazak Türkçesindeki bütün Türkçe kökenli sözler T ile başlar, yansıma sözlerde bu kural bozulabilir. teñiz, toñ-, tört gibi)
bes – бес (Türkçe kökenli bütün sözlerdeki ş sesleri istisnasız s’ye dönüşür. Arapça Farsça sözlerde istisnalar olmakla birlikte bu değişim görülür. şerik>serik (ortak), bes (beş), as (aş) gibi.)
altı – алты
jeti – жеті (Eski Türkçede y ile başlayan bütün sözler istisnasız j ile başlar. Sadece kelime başı için geçerlidir. Sözün ortasında y>j değişimi olmaz. yan>jan, yaka>jağa, yeğni/yenil>jeñil gibi.)
sekiz – сегіз (Hece başına düşen k/q sesleri g/ğ olarak yumuşar. birliki(birliği)>birligi, sekiz>segiz, ekiz(ikiz)>egiz gibi)
toğız – тоғыз (Hece başına düşen k/q sesleri g/ğ olarak yumuşar. aqlıqı(beyazlığı)>aqtığı, toquz>toğız, yaqa>jağa gibi. İkinci bir hususiyet de ikinci hecedeki o,u,ü,ö ünlülerinin daralmasıdır. oqu->oqı-, yumuş(iş)>jumıs, orun(yer)>orın gibi)
on – он
on bir – он бір
on eki – он екі
on üş – он үш
on töt – он төт
on bes – он бес
on altı – он алты
on jeti – он жеті
on segiz – он сегіз
on toğız – он тоғыз
jıyırma – жыирма (Osmanlıcada yigirmi. yıgırma>jıyırma)
on – он
jıyırma – жыирма
otız – отыз
qırıq – қырық
elw – елу
alpıs – алпыс (Kazakçada sert ünsüzden sonra gelen ünsüzlerde sertleşme olur. Burada m>p değişimini görüyoruz. Ancak l sesi sert ünsüz değildir. Burada yaşanan ses olayında ilk önce p sertleşmiş sonra t sesi düşmüştür. altmış>altpıs>alpıs)
jetpis – жетпіс (Burada da hem ünsüz sertleşmesini hem de ş>s değişimini görüyoruz)
seksen – сексен
toqsan – тоқсан
jüz – жүз
Bu dersten ayrıca kiril harflerini çalışmak için de yararlanabilirsiniz.
Bunlar da sıra sayılarıdır. Bizdekiyle tamamen aynıdır. Ancak yukarıda da dediğimiz gibi eski Türkçedeki bütün ç’ler Kazakçada ş olmuştur. Bizde de bazı ç’ler c olmuştur. Buna göre +(I)nci sıra sayı eklerinin hepsi Kazakçada +(I)nşI şeklindedir.
birinşi – бірінші
ekinşi – екінші
üşinşi – үшінші
törtinşi – төртінші
besinşi – бесінші
altınşı – алтыншы
jetinşi – жетінші
segizinşi – сегізінші
toğızınşı – тоғызыншы
onınşı – оныншы
on birinşi – он бірінші
on ekinşi – он екінші
on üşinşi – он үшінші
on törtinşi – он төртінші
on besinşi – он бесінші
on altınşı – он алтыншы
on jetinşi – он жетінші
on segizinşi – он сегізінші
on toğızınşı – он тоғызыншы
jıyırmasınşı – жыирмасыншы (yirmiSİnci<)
onınşı – оныншы
jıyırmasınşı – жыирмасыншы
otızınşı – отызыншы
qırıqınşı – қырықыншы
elwinşi – елуінші
alpısınşı – алпысыншы
jetpisinşi – жетпісінші
sekseninşi – сексенінші
toqsanınşı – тоқсаныншы
jüzinşi – жүзінші
Yorumlar