Verdiğim bu talimat üzerine her yerde mitingler yapılmağa başlandı.
Yalnız mahdûd yerlerde, bazı tevehhümât tesiriyle tereddüt edildiği anlaşılmıştır. Meselâ: On Beşinci Kolordu Kumandanı’nın, Trabzon hakkında gönderdiği 9 Haziran 335 tarihli şifreden (Vesika: 21): “Miting esnasında Rumların münâsebetsizliğine ma’rûz kalınması ve hiç yoktan bir hadise çıkması düşüncesine binâen mitinge karar verilmiş iken mevki-i fiile konulmadığı … miting heyetinin ictimâında Strati, Polidi’nin de hazır bulunduğu” anlaşılıyordu.
Trabzon, Karadeniz sahilinde mühim bir merkez olduğundan orada millî teşebbüsât ve faaliyet hususlarında mütereddidâne hareket ve Yunanlılar aleyhinde tezâhürât-ı milliye müzâkerâtına Strati, Polidi Efendileri iştirak ettirmek gibi teşebbüsün adem-i ciddiyetine delâlet edecek gevşeklikler bi’t-tabi İstanbul ve düşmanlar için pek kıymetli emâreler telâkki edilir.
Verdiğim talimattaki nokta-i nazarı aleyhte kullanacak kadar mahâret gösterenler de oldu. Meselâ: Sinop’a yeni tayin olunan bir mutasarrıf, orada yapılan tezâhürâtı bizzat tedvîr ediyor ve miting mukarrerâtını bizzat yazıp ahâliye imza ettirdiğini söylüyor ve bize de bir suretini gönderiyor. Bu zatın zavallı ahâliye, gürültü patırdı arasında imza ettirdiği uzun yazılar içinde şu satırlar gizleniyordu: “Türkler terakki ve tekâmül edemedi ve Avrupa’nın esâsât-ı medeniyesini kabul ve temessül edemediyse bu da şimdiye kadar iyi bir idâreye mazhar olamamasından ileri gelmiştir. Türk milleti, ancak kendi pâdişâhının saltanat ve hâkimiyeti tahtında olmak şartıyla Avrupa’nın nezaret ve murakabesiyle teşekkül edecek bir idâre ile yaşayabilir.”
Efendiler, Sinop ahâlisi namına İtilâf Devletleri mümessillerine verilen 3 Haziran 1335 tarihli bu muhtıranın zîrindeki imzalara göz gezdirirken müftü vekili efendinin imzasını müteakib gördüğüm imza, arz ettiğim satırları yazan ve yazdıran ruhu bana keşfettirdi. O imza, Hürriyet ve İtilâf Fırkası Reis-i Sanisi olan zatın imzası idi.
Yorumlar