Mezartaşları hem ebedi yönden hem de sanat yönünden bizlere kaynak teşkil etmektedir. Mezartaşlarında ölen kişi ile ilgili bizlere bazı fikir verebilmektedir. Osmanlıda kadın mezartaşları daha karşından göründüğünde hemen belli olmaktadır. Mesela kadının baş tarafı genellikle çiçek süsü kabartma ile süslenmiştir. erkeklerin ise baştaşlarında genellikle toplumdaki tanıma biçimi veya sınıfını belirleyen serpuşlarla bize bilgi verir.
Tire asri mezarlığında bulunan [1] ve bu konuda hemen hemen hiç karşılaşılmayan örneğe sahip bir Efe-zeybek mezartaşı dikkati çekmektedir. [2] Başındaki çiçek motifli fesinden tutunda cepkeni, cemadanı, tüfeği, tabancası, silahlığındaki fişekleri ile mermer üzerine usta işçilikle yapıldığı her halinden belli olan bir zeybek mezartaşı kendini adeta ben buradayım demektedir. Mezartaşını yakından incelediğinizde bir zeybeğin nerdeyse tüm zeybek-efe kostümü yani giysileri taş üzerine kabartma şeklinde silahları ile birlikte motiflendirilmiştir. Kitabenin üzerinde metni vardır. Metinlerin üzerine motifler ustaca işlenmiştir.
Ahmevt (Ah ölüm)
Cihâna doymadı cânım
Ecel tutdu girîbânım
Verdi el-hak fermanım
Böyle emr etti Sübhânım
Molla Veli oğlu Ahmed oğlu
Zeybek Veli ruhuna Fatiha
1335
Mezartaşı Zeybek veli’ye aittir. 1335 yani 1919 yılında vefat etmiştir. Aile mezarlığı alanında kız kardeşine ait bir mezartaşı daha bulunmaktadır. Kitabeye göre Kızkardeşi Fatma 1310 yılında vefat etmiştir. Zeybek Veli, 7/9/1320 tarihli nüfus esas kaydına göre Tire Küçükkale köyündendir. Hane:25 kaydında “Bacaksızoğlu Mola Veli” yazmaktadır. Küçükkale 1883 doğumluymuş. Babası Ahmet. Annesi ise Hatice. Kız kardeşi Fatma. Kayda göre 3.2.1913 tarihinde Torbalı Tepeköyden 1897 doğumlu Ahmet kızı 1897 yılı doğumlu Ayşe ile evliymiş. Mezartaşında ölüm yılı 1919 yazıyor. Kayda göre ise 11.12.1915 yılında ölmüş. [3] Aile SÜNE soyadını kullanmış. Ailenin kaydı şuan kapalı kayıt. Yani nesli devam etmemektedir.
Örnek başka bir zeybek mezartaşı kitabesi
Kaynakça:
1 İlginç mezartaşını bana haberdar eden arkadaşım Sayın Feyzullah Kıvrak’a teşekkür ederim. ve bu konuda hemen hemen hiç karşılaşılmayan örneğe sahip bir Efe-zeybek mezartaşı dikkati çekmektedir.
2 Zeybek mezartaşı örneğini şuana kadar tek Sabri Yetkin doktora çalışmasında yayınlamıştır. Yayınladığı mezartaşı örneği Çeşme kalesinde bulunan Osmanlı dönemine ait kitabeler arasındadır. Ekte sunulmuştur.
3 Tire nüfus müdürlüğü arşivi Ölüm vukuat defteri Cilt 2 kayıt no: 610
Necat Çetin arşivi
Sinan Kahyaoğlu arşivi
Tire Küçükkale köyü nüfus esas defteri (Köy muhtarlığı arşivi)
Sabri Yetkin, Egede eşkiyalar, Tarih Vakfı Yurt yayınları, İstanbul, 2003.
Yorumlar