Sekkizinçi (8-) Ders – Salamlişiş, Bazarğa Bériş ve Işleş
Dervazida, çet’ellik oquğuçi Robin, Abliz bilen uçrişidu.
1 — Yaxşimusiz (1) ?
2 — Yaxşimusiz?
3 — Nege barisiz?
4 — Bazarğa barimen. Sizçu?
5 — Men öyge qaytimen. Men öyde uyğurçe öginimen. Siz bazarda néme iş qilisiz?
6 — Men bazarda bir luğet izdeymen, yene bir şepke alimen.
(Doppiğa)
7 — Bu şepke, şundaqmu?
8 — Yaq, bu şepke emes!
9 — Uni (2) uyğurçe néme deydu?
10 — Buni doppa (3) deydu.
(Ayağqa)
11 — Uni uyğurçe néme deydu?
12 — Uni ayağ deydu.
13 — Rehmet!
14 — Xoş.
Sekizinci (8.) Ders – Selamlaşma, Pazara Gitme ve Çalışma
Ana kapıda (dervâze), yurt dışından gelen öğrenci Robin, Abliz ile karşılaşır.
1 Merhaba. — 2 Merhaba. — 3 Nereye gidiyorsunuz (varıyorsunuz)? — 4 Pazara gidiyorum. Siz? — 5 Ben eve dönüyorum (kayıtıyorum). Ben evde Uygurca öğreniyorum. Siz pazarda ne yapacaksınız (ne iş kılacaksınız)? — 6 Ben pazarda bir sözlük arayacağım (izleyeceğim), ayriyetten (yine) bir şapka alacağım. (Doppayı gösterip) — 7 Bu şapka, şunun gibi mi? — 8 Hayır, bu şapka değil! — 9 Ona (onu) Uygurca ne denir (der) ? — 10 Buna (bunu) doppa denir (der). (Ayakkabıyı gösterip) — 11 Ona (onu) Uygurca ne denir (der)? — 12 Ona (onu) ayakkabı denir (der). — 13 Sağ ol! — 14 Görüşürüz (“hoş”).
[![9025562780_7030ccbc57_b]()]()NOTLAR. — (1) Yaxşi (yakşı) sözünün iyi, güzel anlamlarına geldiğini öğrenmiştik. Uygurlar bu sözü kullanarak selam ve merhaba anlamında yaxşi-mu-siz (iyi-mi-siniz) demektedirler. Bu sözün altında her zaman hâl hatır sorma anlamı aranmaz. Yaxşimusiz’e yaxşi, yaxşimen (iyiyim) diye cevap vermek mümkün olsa da zorunlu değildir. Tıpkı merhaba der gibi karşılık olarak yaxşimusiz diyilebilir. — (2) Uygurcada bir şeye diyilmez, bir şeyi diyilir. Mesela “bizni yaman digenler: bizi (bize) kötü diyenler” yerine “bizge yaman digenler” demek yanlış olur. — (3) doppa: Uygur ve Özbeklerin milli baş giyimi. Önceki sayfadaki gencin başına giydiği doppadır.
Bu derste geniş zaman çekimini gördük. Mantığını hemen kavramayı beklemeyin, yavaş yavaş yerine oturacaktır. Aşağıda 1., 2. ve 3. tekil şahıslara göre 4 ayrı fiilin çekimini verdik. Ünlüyle biten fiile -ymen, ünsüzle biten fiile -imen ekinin gelmesine dikkat edin. Ayrıca belirtmek gerek ki bu fiilin geniş zaman hali olarak geçse de yeri geldiğinde şimdiki zaman, yeri geldiğinde de gelecek zaman için kullanılabilmektedir.
işle-mek
(çalışmak)
kelmek
(gelmek)
añla-maq
(işitmek)
qayt-maq
(geri dönmek)
men
(-imen)
(-ymen)
işleymen
(çalışırım)
kelimen
(gelirim)
añlaymen
(işitirim)
qaytimen
(dönerim)
sen
(-isen)
(-ysen)
işleysen
(çalışırsın)
kelisen
(gelirsin)
añlaysen
(işitirsin)
qaytisen
(dönersin)
u
(-idu)
(-ydu)
işleydu
(çalışır)
kelidu
(gelir)
añlaydu
(işitir)
qaytidu
(döner)
Unutmayın, şu aşamada metni anlamanız ve anlayarak dinlemeniz yeterlidir. Fiilin geniş zamana göre çekimini çok iyi şekilde kavramadıysanız sorun değil. Buna sık sık geri döneceğiz.