Qiriq toqquzinçi (49-) Ders – Tekrar
Aşağıdaki sözleri öğrenelim:
tetil: tatil
énik: net, açık, aşikar, anık
tuğqan: akraba (doğ-an)
tünügün: dün (dün ü gün)
ağrimaq: hastalanmak (ağrımak)
ağriq: hasta (ağrı, ağrık)
qarimaq (qara-): bakmak; ilgilenmek
evetmek: yollamak
poçta: posta
poçtixana: postahane
çoqum: kesinlikle, muhakkak
dava: tedavi, çare (devâ)
davalaş: tedavi, tedavi etme (devâlayış)
davalimaq: tedavi etmek (devâlamak)
tölimek (töle-): ödemek
naçar: kötü
aptobus: otobüs
ayrupilan: uçak
arqiliq: aracılığıyla, vasıtasıyla (arka-lı)
mezgil: süre
doxtur: doktor
doxturxana: hastahane (doktorhane)
sorimaq (sora-): sormak
rast: doğru
békitmek: kapamak, yerleştirmek
testiq: tasdik, onay
köz qarişi: görüş, fikir (göz karayışı, karamak: bakmak)
qoşmaq: eklemek, katmak
qoşulmaq: katılmak
es: hatır, akıl
eslimek (esle-): hatırlamak
Sanırım, galiba anlamlarını veren -ğu deymen ifadesini öğrenelim:
barğu deymen: var herhâlde, var sanırım
yokqu deymen: yok herhâlde
kélidiğu deymen: gelir hêrhalde (kélidu-ğu deymen)
Uygurcada -meli-malı eki yoktur. Onun yerine kérek (gerek), lazim, zörür (zaruri) gibi yardımcı sözler kullanılır.
kélişim kérek: gelmeliyim (gelmem gerek)
kélmeslikim kérek: gelmemeliyim (gelmezliğim gerek)
qilişiñ zörür: yapmalısın, yapman lazım
barmasliqim lazim: gitmemeliyim (gitmemem lazım)
Uygurcada yeterlilik halinin -(y)eley-(y)alay ile ve olumsuzun -(y)elmey-(y)almay ekleri ile yapıldığını gördük. Ancak bunun yerine -(y)işim mümkün, -meslikim-masliqim mümkün yapısı da kullanılmaktadır. İkisi arasında bağlam farkı vardır. -(y)AlAy eki daha çok bir işi yapma kabiliyeti için kullanılırken, -(i)şim mümkün ifadesi daha çok ihtimal bildirirken kullanılır.
bérişim mümkün: gidebilirim (belki giderim, gitme ihtimalim var)
béreleymen: gidebilirim (gidecek gücüm var)
Dinleme: Şiirini okuduğumuz İz romanının birinci kısmını dinleyelim.