Yigirminçi (20-) Ders – Ğerb Memliketliride Novruz Bayrimi
Uyğurçe xeverdin misal
1 — Novruzniñ yetip kélişi bilen çetellerdiki (1) Uyğurlar özliri ziç yaşaydiğan ottura asiye cumhuriyetliri, Türkiye qatarliq memliketlerdin başqa yene Ğerb devletliridimu Novruz bayrimini ötküzdi (2).
2 — Xeverlerge qariğanda (3) bu yil bir qisim ğerb memliketliridiki Uyğurlar novruzni her yildikidin mezmunraq (4) ötküzgen.
3 — Amerikidiki Uyğurlardin başqa yene Kanadadiki Uyğurlarmu 19- Mart küni Toronto şeheride bir yerge cem bolup Novruz pa’aliyeti ötküzgen.
4 — Xeverlerge qariğanda mezkur bayram paaliyetige Kanadaniñ Toronto, Montreyal ve başqa şeherleridin kelgen bir qisim Uyğurlar qatnaşqan.
5 — Bildürüşlerge esaslanğanda Yevropadiki bir qisim memliketlerde novruz ötküzülüp bolğandin sirt yene Engiliye, Şivetsiye qatarliq memliketlerdiki novruz paaliyeti 24-, 25- mart künliri ötküzilidiğan.
6 — İnkaslarğa qariğanda ğerb memliketliride Uyğurlarniñ saniniñ éşişi, cümlidin Uyğurlarniñ siyasiy dava paaliyetliriniñ canlişişiğa egişip her yili 12- Noyabr Şerqiy Türkistan Cumhuriyet künini xatirileş, Qurban heyt, Roza heyt ve Novruz ötküzüş mühim milliy paaliyetlerniñ terkibidin orun alğan.
7 — Buniñda Uyğurlar milliy ruhi ve diniy etiqatini küçeytiş hemde yeñi evlatlarniñ öz milliti hem vatanini söyüş ruhuni qozğitiş mezmunlirimu asasiy salmaqni igilemekte.
Yirminci (20.) Ders – Batı Devletlerinde Nevruz Bayramı
Uygurca habere örnek
1 Nevruzun gelmesiyle (yetip gelişi ile) yurt dışındaki Uygurlar kendilerinin yoğun yaşadığı Orta Asya cumhuriyetleri, Türkiye vesaire memleketlerden başka Batı devletlerinde de Nevruz bayramını kutladı (geçirdi). — 2 Haberlere göre bu yıl bir kısım batı devletlerindeki Uygurlar Nevruzu her yıldakinden daha içi dolu şekilde kutlamışlar. — 3 Amerikadaki Uygurlardan başka Kanadadaki Uygurlar da 19 Mart günü Toronto şehrinde bir yere toplanıp Nevruz faaliyeti yapmış (geçirmiş). — 4 Haberlere göre bu bayram faaliyetine Kanada’nın Toronto, Montreal ve başka şehirlerinden gelen bir kısım Uygurlar katılmış. — 5 Bildirilere göre Avrupadaki bir kısım memleketlerde Nevruz’un kutlanmış olmasından başka İngiltere, İsveç gibi memleketlerdeki Nevruz faaliyeti 24.-25. Mart günleri yapılmış. — 6 Sonuç olarak Batı memleketlerinde Uygurların sayısının artması, aynı zamanda Uygurların siyasi dava faaliyetlerinin canlanmasını takiben her yılda 12 Kasım Doğu Türkistan Cumhuriyet gününü anma, Kurban bayramı, Ramazan bayramı ve Nevruz kutlamak önemli milli faaliyetlerin arasından yer almış. — 7 Bunda Uygurlar milli ruhu ve dini inancı güçlendirme hem de yeni evlatların öz milletini ve vatanını seviş ruhunu canlandırma konuları da temel (esasi) önemi almaktadır (sahiplemekte).
Bu sefer yine öğrendiklerimizin çok üstünde bir metin koydum. Yine sizden tamamını çok iyi şekilde anlamınızı beklemiyorum. Ama bu metnin mp3 dosyası ara ara dinlemek için her zaman yanınızda bulunsun. Her dinlediğiniz vakit ve her yeni dersten sonra bu metni biraz daha iyi idrak ettiğinizi farkedeceksiniz. Bunun yanında bu haberden öğrenmenizi istediğim birkaç husus ve kelime var. Hususlar not şeklinde belirtildi:
NOTLAR. — (1) çetel sözü çet (dış, sınır) ve el (devlet) sözlerinden oluşmuştur. Yani dış memleketlerden gelen, yabancı anlamına sahiptir. — (2) ötmek sözünün önceki derslerde geçmek anlamına geldiğini görmüştük. Bu kez Türkiye Türkçesinde bulunmayan bir ek bu söze geliyor. öt-küz sözündeki -küz eki Türkiye Türkçesinde yoktur. İşlevi fiili oldurgan hale sokmaktır. Buna göre öt-küz sözü bizdeki geç-ir sözüne denktir. Herhangi bir faaliyet söz konusuysa, çoğunlukla ötküzmek sözü yardımcı fiil olarak kullanılmaktadır. — (3) Uygurcadaki qara- fiili bakmak, bazen de seyretmek yerine geçmektedir. Buna göre qariğanda sözünün evirmesi bakanda ya da bakıldığında olur. Xeverlerge qariğanda: haberlere bakıldığında, haberlere göre. — (4) Türkiye Türkçesi ile Uygurca arasındaki mühim gramatik farklardan biri de “mezmunraq” sözünde görülen -raq-rek ekidir. Türkiye Türkçesinde bu ek daha sözü ile ifade edilmektedir, ama bizde kelimenin başına gelir. yaxşiraq: daha iyi, özgerek: daha başka, azraq: daha az, köprek, daha fazla…
Aşağıdaki sözleri öğrenmeden gelecek derse geçmeyiniz:
qatar: sıra, dizi
qatarliq: vb., vesair
ötmek: geçmek
ötküzmek: geçirmek
cem bolmaq: toplanmak
xever: haber
qarimaq: bakmak, seyretmek
qatnaşmaq: katılmak, iştirak etmek
san: sayı
xatire: hatıra, anı
xatirilimek: anmak
xatirileş: anma
etiqat: itikad, inanç
orun: yer, makam, mevki
küçeytmek: güçlendirmek
qozğatmaq: ayaklandırmak, şahlandırmak, coşturmak
ige: sahip (iye)
igilimek: sahiplenmek (iyelemek)