On beşinçi (15-) Ders – Hemyan ve Almas Üzük
Nesirdin Ependi Letipisi
1 — Bir bay hemyanni yüttürüp qoyuptu.
2 — U, kişilerge eger kim hemyanni tépivélip uniñğa tapşurup berse, hemyandiki yüz tillaniñ yérimini şu ademge söyünçe qilidiğanliqini éytiptu.
3 — Birqançe kün ötkendin kéyin, bir kembeğel hemyanni tépivélip, bayğa tapşurup bériptu.
4 — Aç köz bay tépilğan hemyanni körüp, içidiki tillaniñ yérimini bérişke közi qiymaptu.
5 — U, közini yumuvélipla, hemyandiki bir almas üzük yoq dep yalğanni toquptu.
6 — Şuniñ bilen ikkiylen qazi mehkemesige bériptu. Qaziliq qilivatqan ependi baydin soraptu:
7 — Siz hemyanda yüz tilladin başqa yene bir almas üzükniñ barliqiğa yüzde yüz işenç qilalamsiz?
8 — Şundaq, men Allaniñ namida qesem qilip béreleymen, dep qesem içiptu bay.
9 — Xoş, undaq bolsa, bu hemyanda peqet yüz tilla bar iken, siz éytqan almas üzük yoq iken, şuniñdin aydiñlaşturğili boliduki, bu hemyan siz yoqatqan hemyan emes, emdi men bu hemyanni élip qélip, heqiqiy igisige tapşurup bérimen.
10 — Siz içide almas üzük bar hemyanni izdeñ – deptu ependi.
On beşinci (15.) Ders – Cüzdan ve Elmas Yüzük
Nasrettin Hoca (efendi) Fıkrası (latifesi)
1 Bir zengin cüzdanı kaybetmiş (yitirip koymuş). — 2 O, insanlara (kişilere), eğer kim cüzdanı bulup (tapıp alıp) ona teslim etse (tapşırıp verse), cüzdandaki yüz altın sikkenin yarısını şu kişiye (adama) ödül olarak vereceğini söylemiş (kılanlığını eytmiş). — 3 Birkaç gün geçtikten (ötenden/geçenden) sonra, bir fakir cüzdanı bulup (tapıp alıp), zengine teslim etmiş (tapşırıp vermiş). — 4 Açgözlü zengin, bulunan cüzdanı görüp, içindeki altın sikkenin yarısını vermeye (verişe) kıyamamış (gözü kıymamış). — 5 O, gözünü yumup (yumup alıp-la), cüzdandaki bir elmas yüzük yok diye yalan uydurmuş (dokumuş). — 6 Şununla ikisi kadı mahkemesine gitmiş (varmış). Kadılık yapan hoca efendi zengine (zenginden) sormuş: — 7 Siz cüzdanda yüz altın sikkeden başka daha (yine) bir elmas yüzüğün olduğuna (varlığına) yüzde yüz emin (inanç kılabilir) misiniz? — 8 Evet (öyle), ben Allah’ın namında yemin edebilirim, diye yemin etmiş zengin. — 9 İyi (hoş), öyleyse (öyle olsa), bu cüzdanda sadece (fakat) yüz altın sikke var imiş, sizin dediğiniz (siz eyden) elmas yüzük yok imiş, bunun sayesinde aydınlatmak olur ki, bu cüzdan sizin kaybettiğiniz (siz yoğaltan) cüzdan değil, şimdi ben bu cüzdanı alıp (alıp kalıp), gerçek (hakiki) sahibine (iyesine) teslim edeceğim (tapşırıp vereceğim). — 10 Siz içinde elmas yüzük olan (yüzük var) cüzdanı arayın (izleyin) – demiş efendi.
Bu verdiğimiz Nasrettin Hoca fıkrasını şu anda öğrendiklerimiz ile çok iyi bir şekilde anlamamız mümkün değil. Bu fıkrayı ezberlemeye çalışıp, kendinizi yorup tüketin diye değil, kulak dolgunluğu olsun diye koyuyorum. Bu metinde daha öğrenmediğimiz gramatik unsurlar var. Bunlarla kafanızı yormayın. Sadece metni anlamaya çalışın, anlamadığınız yerlerde tercümesine bakın, cümlelerin kuruluş mantığını, kullanılan sözleri anlamaya çalışın; ama tamamen anlamak için yırtınmayın. Şimdilik bu metni yüzde yüz anlamak gibi bir hedefimiz yok. Yalnız bu metinde geçen, aşağıdaki sözleri öğrenmenizi istiyorum:
bay: zengin (bizde dil devriminde bay sözü yanlış anlamda canlandırılmıştır)
kişi: insan
tapmaq: bulmak
hemyan: cüzdan
éytmek: demek, söylemek (Eski Anadolu Türkçesinde: eytmek, eyitmek, etmek, aytmak, ayıtmak)
qançe: kaç
barliqiğa (bar-liq-i-ğa): var olduğuna, olduğuna (var-lık(ğ)-ı-na)
Ayrıca yönelme hali (-ge-ğa-ke-qa) ya da bizdeki -en-an-yen-yan ekinin Uygurcada -ken-qan-gen-ğan (kelgen: gelen ya da gelmiş) olması gibi farklılıklara da dikkat ederek dinleyiniz.
Bu metinde daha görmediğimiz, dilek-şart kipi, duyulan geçmiş zaman, yönelme hali gibi bir sürü çekim ve hemyan, kembeğel gibi öğrenmediğimiz bir sürü söz var. Dediğim gibi bunların hepsini öğrenmeye çalışmayın. Ama bu fıkranın mp3 dosyası yanınızda olsun, ara ara dinleyin. İleriki derslere geçtiğimizde dinlemeyi bırakmayın. Biz derslerde ilerledikçe siz de bu fıkradaki gramerin mantığını daha iyi anlamaya başlayacaksınız.