On tötinçi (14-) Ders – Tekrar
Asıl zor kısımları atlattık, bundan sonra öğreneceğimiz her şey şu ana kadar öğrendiklerimiz üstüne kurulacaktır.
Dinleme: Bu dersin dinlemesi Sidiq Rozi adlı bir siyasetçinin siyasi konuşması. İçinde bir sürü özel isim ve siyasi terimler geçiyor, anlamak için kendinizi zorlamayın. Her geçen derste geri dönüp bunun gibi metni olmayan dinlemeleri dinlediğinizde biraz daha fazlasını anladığınızı farkedeceksiniz. Bu ilerlemenizi farketmeniz için mühimdir. Bunları dinleyin diye buraya koymamızın bir maksadı da budur.
Sıradaki derse geçmeden geniş zamanın çekimini iyice öğrenelim. Aşağıdaki tabloda gelecek zaman olarak verilmiştir. Dediğimiz gibi bu kip hem geniş, hem şimdiki hem de gelecek zaman yerine geçebilmektedir. Belki farkında değilsiniz ama 6. derste geçmiş zamanı da gördük, neredeyse bizdekinden hiçbir farkı yok. Yani şu anda dahi Uygurcayı kullanmaya başlayıp bir sürü şey ifade edebilirsiniz.
1. Tip Gelecek Zaman (Ya da geniş zaman): Bu kip ünsüz ile biten fiillerden sonra -i(<-a,-e), ünlü ile biten fiillerden sonra ise -y getirilerek yapılır. Teklik ikinci şahsın nezaket şekli -siz eki ile karşılanır: bilisiz (biliyorsunuz)
kütimen (bekleyeceğim) işleymen (çalışacağım)
kütisen işleysen
kütidu işleydu
kütimiz işleymiz
kütisiler işleysiler
kütidu/kütüşidu işleydu/işleşidu
Olumsuz şekli: kütmeymen (beklemeyeceğim), kütmeysen (beklemeyeceksin), kütmeydu (beklemeyecek); işlimeymiz (çalışmayacağız), işlimeysiler (çalışmayacaksınız), işlimeydu (çalışmayacaklar).
Sıradaki derse geçmeden aşağıdaki kelimeleri de öğrendiğinizden emin olun:
qaytmaq: dönmek (geri dönmek)
izdimek (izde-): aramak (izlemek ile aynı söz, bizde anlamı biraz değişmiş)
doppa: Uygur ve Özbeklerin milli baş giyimi
şundaq: şöyle, şunun gibi, böyle, bunun gibi
qiyin: zor
oñay: kolay, uygun
tinç: huzurlu (dinmek kökünden geliyor ve dinç ile aynı söz, bizde farklı anlamda canlandırılmış)
tinçliq: huzur, barış
añlimaq (añla-): dinlemek, işitmek (Bizdeki anlamak ile aynı söz ama Uygurcada anlamı değişmiş)
tapşuruq: ödev
işlimek (işle-): çalışmak (işlemek)
ötmek: geçmek
tamaq: yemek
meşq: antreman, pratik, tekrar, alıştırma
dem: soluk, nefes
dem almaq: dinlenmek
çüş: 1-düş, rüya; 2- öğle
némişqa: ne için, niye (néme+işqa>némişqa)
kéyin: sonra
burun: önce
birge: beraber
Aşağıdaki sözleri ise zaten biliyoruz: men (ben), öginmek (öğrenmek), öy (ev), şepke (şapka), bazar, bir, u, ular (onlar), bilen (ile), iş, qilmaq, ayağ (ayakkabı), xoş (hoş; görüşürüz), rehmet (rahmet, sağ ol), depter, barmaq (gitmek), sinip, nede (nerede), yer, bir az, edebiyat, fakultét, yémek, yataq (yatakhane), bügün, oqumaq, étmek (yapmak, yemek için), xet (hat, yazı; mektup), yazmaq, kélmek…