1-2 — Men francwzbın
1-2 — Ben Fransız’ım
— Sälemetsiz be (1) , apa (2) ?
— Sälemetsiz be? Sizge kim kerek (3) ?
— Ospan üyde me?
— Siz kimsiz (4) ?
— Meniñ atım Jak. Men francwzbın (5) .
— Ospan üyde joq, ol äli jumısta. Joğarı şığıñız, Jak.
— Raqmet, apa.
— Merhaba (selametsiniz mi), teyze?
— Merhaba. Size kim gerek?
— Osman evde mi?
— Siz kimsiniz?
— Benim adım Jacques. Ben Fransız’ım.
— Osman evde değil (yok), o hâlâ işte (yumuşta). İçeri giriniz (yukarı çıkınız), Jacques.
— Sağ ol, teyze.
(1) Kazakçada soru ekleri ünlü uyumuna göre -me-be-pe ya da -ma-ba-pa olur. Eğer ünlüyle biten bir söze ekleniyorsa her zaman -me-ma olur. Yumuşak ünsüzle biten bir söze ekleniyorsa -be-ba olur, sert ünsüzle biten bir söze ekleniyorsa -pe-pa olur. “keldi me (geldi mi), aldı ma (aldı mı), keldiñ be (geldin mi), aldıñ ba (aldın mı), esik pe (kapı mı), aşıq pa (açık mı).
(2) Apa aslında anne demek, teyze demek değil. Sadece, bizim tanımadığımız büyüklere teyze dememiz gibi onlar da apa diyor. Köken olarak apa, abla ile aynı söz. Hatta abla sözünün Anadolu ağızlarında aba şekli de vardır, hatta ve hatta Anadoluda bazı yerlerde aba sözünün anlamı abla değil, Kazakçadaki gibi annedir.
(3) Kazakçada yönelme hali ekleri -ge-ğa-ke-qa şeklindedir. Türkiye Türkçesinde aradaki ses eriyip bu ek -(y)A şekline girmiştir. Ünlü uyumuna göre -ge-ke ya da -ğa-qa gelir. Eklendiği söz ünlüyle ya da yumuşak ünsüzle bitiyorsa -ge-ğa olur; sert ünsüzle bitiyorsa -ke-qa olur. eve>üyge, niye/neye>nege, size>sizge, kitaba>kitapqa>, yukarıya>joğarığa, beşiğe>besikke
(4) kimsiniz>kimsiz, osunuz>olsız; kimsin>kimsin, osun>olsın. Diğer kişi eklerini daha sonra göreceğiz.
Aşağıda birkaç tane soru cevap cümlesi görüyoruz. Ses dosyasından dinleyip takip ediniz. Hatta kiril alfabesinde ustalaşmak istiyorsanız aşağıdaki cümleleri defterinize kiril harflerine göre yazabilirsiniz.
1 – Ol jas pa? Joq, ol jas emes.
O genç (yaş) mı? Hayır (yok), o genç değil.
2 – Bügin düysenbe me? Joq, bügin düysenbe emes.
Bugün pazartesi (düşenbe) mi? Hayır (yok), bugün pazartesi değil.
3 – Bul köylek aq pa? Joq, köylek aq emes.
Bu gömlek beyaz (ak) mı? Yok, gömlek ak değil.
4 – Bul gazet pe? Joq, bul gazet emes.
Bu gazete mi? Yok, bu gazete değil.
5 – Sen Kärimsin be? Joq, Kärim emespin.
Sen Kerim misin (Kerimsin mi)? Yok, Kerim değilim.
6 – Bul jaña kostyum be? Joq, jaña emes.
Bu yeni kostüm mü? Yok, yeni değil.
7 – Bul azıq-tülik dükeni me? Joq, bul azıq-tülik dükeni emes.
Bu market (yemelik içmelik dükkanı) mı? Yok, bu market değil.
8 – Sen därigersin be? Joq, men däriger emespin.
Sen doktor (daru-ger) musun? Yok, ben doktor değilim.
9 – Bul sizdiñ üyiñiz be? Joq, bizdiñ emes.
Bu sizin eviniz mi? Yok, bizim değil.
10 – Bul bizdiñ stwdent pe? Joq, bul stwdent bizdiñ emes.
Bu bizim talebe mi? Yok, bu talebe bizim değil.
11 – Bügin demalıs küni me? Joq, bügin demalıs küni emes.
Bugün tatil (dem alış) günü mü? Yok, bugün tatil günü değil.
Eğer sayı ve fonetik derslerini atladıysanız metindeki fonetik özellikleri anlatan aşağıdaki yazıyı okumanızda fayda var:
Bu bir kısa sohbet dahi Kazakçanın ses değişimlerine ve özelliklerine dair en mühim şeyleri içeriyor. Bunların hepsini bu ders içinde ezberlemeyeceksiniz. Sohbeti anlamanız yeterli. Sohbeti tekrar tekrar dinlemeyi unutmayın. İleriki derslerde bu hususiyetlerden tekrar tekrar bahsedeceğiz.
Bunlardan birincisi söz başındaki y harfinin – Türkçe kökenli sözlerde – j harfine dönüştüğüdür. J harfi Kazakistan’ın kuzeyinde çoğu kez j olarak telaffuz edilirken (müjdedeki j gibi), güneyinde ise çoğu kez c olarak telaffuz edilir. Kazakçada c harfini ayrıca belirten bir harf olmadığı için can da yan da “jan” olarak yazılır. Sohbette yok>joq, yumuş(iş)>jumıs, yukarı>joğarı değişimleri görülüyor.
İkincisi bir hususiyet – Türkçe kökenli sözlerdeki – bütün ş seslerinin Kazakça’da s’ye, ç seslerinin ise ş’ye dönüşmesidir. Biraz kafa karıştırıcı değil mi? Mesela aç için aş, aş (yemek) için as demek gerekir. Aslında o kadar zor değil, kısa süre içinde buna alışacaksınız. Sohbette yumuş>jumıs (ş>s), çıkınız>şığıñız (ç>ş) olduğunu görüyoruz.
Üçüncü olarak Kazakçadaki ikinci hecede her zaman ünlülerin daraldığını görüyoruz. Kazakçada ikinci hecede o ya da u harfleri olamaz (istisnalar kaideyi bozmaz). Ancak telaffuzda bunun bozulduğunu görüyoruz, bu yüzden telaffuz ederken ikinci ünlüyü daraltacağım diye kendinizi zorlamanıza gerek yok. Otur>otır, oturunuz>otırıñız. Sohbette yumuş>jumıs sözünden de bu değişimi izleyebiliyoruz
Şimdilik bu üçünü öğrenmeniz yeterlidir, meraklısına bir kaç tane daha hususiyeti açıklayalım:
Hece başında kalan q harfi ğ’ya, k harfi g’ye dönüşür. Yoqarı(yukarı)>Joğarı, çıqıñız>şığıñız. Çıkmak fiili tek başına yalın halindeyken “şıq-“tır. Ancak ardına gelen bir ek q sesini hece başına getirirse bu q harfi ğ’ye dönüşür. Şıq»şığw(çıkmak), baq»bağw(bakmak, beslemek) gibi.
İstisnalar ve bazı yabancı sözler dışında Kazakçada kelime başında g ya da d sesleri olmaz. Türkçenin Oğuz grubunda bu değişim yaşanmıştır, ancak Kazakçada yoktur. gerek>kerek, damar>tamır gibi.