Tagar kültürüne âid son devre mezarlarında, bayrak kalıntıları da bulunmuştur. Bayrak direğinin tepesine, ongun olarak, dağ keçisinin küçük bir heykeli dikiliyordu (lev. V b). Dağ keçisi ongununun altında, bazen de, çıngıraklar ve başka küçük dağ keçisi heykelleri bulunan tunç çenberler de, takılmış bulunuyordu (lev. V a, V b/3, 13). Kiselev dağ keçisi alâmeti olan bayrakların yüksek mertebeli alp mezarlarında bulunmasına dikkati çeker. Mannay-ool ise Tagar kültürünün bu dağ-keçisi ongunun da, Kök-Türk Kağan soyunun bir dağ-keçisi piktogramı olan damgasının aslını görmektedir (lev. X X X IX ).
Tagar ve Taştık kalıntılarında, çok sayıda’ tunçtan küçük heykeli, veya hayvan başı tasviri bulundu. Bunlar, umûmiyet keçisi, geyik, at, kurt, boğa, kaplan, pars ve yırtıcı kuş tasvirleri. Bu zoomorfik (hayvan tasvir eden) eserlerin hususiyeti, bağlı bir uslûb idi.
Tagâr kalıntılarında, bütün İç Asyada olduğu gibi, tunçdan, veya altından, bazen renkli taşlar ile murassa, kabartma veya delikli levhalar da bulunmuştur (lev. IlI/b ). Bu tarz levhalar, ekseri, mütevâzın şekilde karşı-karşıya duran, veya birbiri ile mücâdele hâlinde olan hayvanlar gösteriyordu. Yine bütün göçebe eserlerinde olduğu gibi, bu levhaların bir husûsiyeti ‘de, belki çerçeveye uymak mecbûriyeti ile, tabiî şekillerin bazen zorlanmış, uzatılmış, veya tersine çevrilmiş olmasıdır.
Kem vâdîsinin batısı ile güneyinde, Sibiryada ve Altun-yış silsilesi nin güneyindeki Türkçe Yarış denen Cungarya yaylasında, yeri tesbît edilmeyen mezarlardan, Rus tüccarları altın levhalar toplamış, ve bunlar I. Petro hazînesinde yer almıştı. Bu bölgeler de Kagnılı ve diğer Türk boylarının yayılma sâhası idi. M.Ö. 176 ve 43 târîhli Çin kaydlarına göre, Isık-köl ile Altun-yış dağları arasında, Uygur boyları da bulunuyordu. Böylece, söz konusu altın levhaların (lev. IX b) kimisinin erken Türklerin eseri olması imkânı mevcîıddur. Sibirya ve Cungarya levhaları da Ordos levhalarına benzer. Bazılarının, yarı-mongoloid görünüş Vlü şahısların hayâtından sahneler tasvir ettikleri sanılmakdadır (lev. III, IX b). Bu levhalarda Türk .destanlarının safhalarını arayanlar bile olmuştur.
Kaynak:
Emel Esin, İslamiyetten önceki Türk kültür Tarihi ve İslama giriş (Türk kültürü el kitibı, II, cild l/b’den ayrı basım, Edebiyat Fakültesi Matbaası İstanbul 1978, s. 12-13