Türkçe Tarih

Rumi 1320/21 Yılı Son Osmanlı Nüfus Sayımında Nüfus Esas Defter Kayıtlarındaki Hane Reislerinin Sanat ve Sıfatlarının İzmir Torbalı Nahiyesi’nde Yerel Ekonomik Faaliyetler Açısından İncelenmesi

 Ödemiş İlkkurşun ( Hacı İlyas-Burhaniye) Köyü’nde 1320 (M.1904) Yılı Nüfus sayımı

Özet:

Adige / Şapsığ boyundan olan Çerkezlerin iskan edildiği bir köy olan İlkkurşun Köyü, Çerkezlerin 1864 yılı Kafkas sürgününden sonra Küçük Menderes havzasında kurdukları köylerdendir. Çerkezler Kafkasya’dan sonra önce Rumeli’ye, daha sonra  Fethiye’ye yerleştirilmiş, en son Ödemiş yakınlarındaki bugün köyün bulunduğu yere iskan edilmiştir. Köyde son Osmanlı nüfus sayımı 1320(M.1904) yılında yapılmıştır. Sayımda toplam 46 nüfus hanesi ve 142 kişinin kaydı vardır.

Yunan işgaline karşı ilk cephe burada kurulmuştur.

Anahtar kelimeler: Nüfus sayımı, İlkkurşun, Çerkez, Nüfus kaydı.

Bu gün idari bakımdan Ödemiş Merkeze 12 km uzaklıkta olan İlkkurşun köyü, Kuzey Kafkasya’nın Otokhton (yerli) halklarından olan Adigelerin Şapsığ boyundandır. Köyde nüfusun tamamı Adigelerden oluşmaktadır. Dışarıya göç vermesine rağmen dışarıdan göç almamış olan köyde halen anadil olarak Çerkezce konuşulmakta, Adige örf ve adetleri uygulanmaktadır. Yaklaşık 100 haneden oluşan köyde, ancak 200-250 kişilik yaşlı bir kesim yaşamlarını sürdürmektedir.

Tarihçe:  Kuruluşu 1870’li yıllara dayanan İlkkurşun Köyü’nün kurucuları Adigelerin Şapsığ boyundandır. Köyün kurucuları olan Şapsığlar, kıyı boyu Şapsığlarından olup (XI’UŞE ŞAPSIĞEXER) Kuzey Kafkasya’nın Tshemez (Novorossisk), Tuapse, Anapa bölgelerindendir.

Osmanlı Devletinde genel nüfus sayımları ve 1320 (M.1904) sayımı hakkında kısa genel bilgi: Osmanlı devletinde 1831 yılında yapılan genel nüfus sayımında sadece erkekler yazılmış, 1844 yılı sayımı ülkedeki bütün nüfusu kapsamış. 1881 yılında yayınlanan “Sicil-i Nüfus Nizamnamesi” ile her kazada bir nüfus komitesi kurulmuş. Nizamnameye göre sayımda bir heyet görevlidir. Heyeti bir nüfus memuru, bir papaz, bir haham görevlisi, bir subay ve belediye meclisinden ve kaza idare meclisinden birer üye oluşturmaktadır. Böylece nüfus müdürlükleri kurulmuş. Sayımı yapılanlara da birer nüfus tezkiresi verilmiş. 1881 yılında başlayan yeni sayım 1889 yılında bitirilmiş. Ancak istatistiği 1897’de yayınlanabilmiş. En son en esaslı ve kapsamlı yazım ise 1903 yılında başlanan ancak 1906 yılında bitirilen yazımdır. Bu yazım kayıtları şuan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının nüfus kayıt işlemlerinde esas teşkil etmektedir.1

Çerkes Sürgünü’nde (21 Mayıs 1864) Ruslar  tarafından anavatanlarından çıkmışlardır. Köyün kurucuları olan Şapsığlar, sürgün sonucunda önce Bulgaristan’ın Varna, Burgaz ve Romanya’nın Köstence limanlarına getirilip Rumeli’ye yerleştirilmişlerdi.2 Rumeli topraklarında 12 yıl kadar kalmışlar, 93 Harbi olarak tabir edilen 1877-78 Osmanlı-Rus harbinden hemen önce Anadolu topraklarına göçe zorlanmışlardır. 1878 yılının yaz ayında Fethiye ilçesine3,  bir kısmı Filistin Reyhani’ye bölgesine yerleştirilmiştir. Bir yaz mevsimi boyu Fethiye’de kalmış, Fethiye dolaylarında yaz mevsiminin çok sıcak ve bunaltıcı geçmesinden dolayı 100’ü aşkın ölü vererek, yaz mevsimi bitiminde Fethiye’yi terk etmiştir.4

Köyü’nü Hacı İlyas[2][3][4][5] adıyla kurmuşlardır. Anlatımlardan Kafkasya’dan çıktıklarında 789 kişi oldukları, ancak köye ulaştıklarında 680 kişi kaldıkları anlaşılmaktadır. Yakınlarda Ertuğrul (İhsaniye) gibi Çerkez köyleri de bulunmaktadır[6].

Anlatımlara göre 19. yy sonu ve 20 yy. başlarında Ödemiş havalisindeki önemli efelerden olan Çakırcalı Mehmet çetesi 4 defa köyü basmış[7], bölgedeki asayişsizlik  devletin resmi belgelerine de yansımıştır[8].

Köyün ilk resmi ismi, ilk yerleştikleri Fethiye ilçesinden esinlenerek “Fethiye” veya

“Fethiyar” olarak anılmıştır. İkinci resmi ismi Burhaniye’dir. 15 Mayıs 1919 tarihinde Yunanlılar’ın İzmir’e çıkışlarından sonra Küçük Menderes deltasında ilerleyen Yunan Efzon Birliklerini Ödemiş’e sokmamak için Ödemişli vatanperverlerle köy halkı arasında varılan mutabakat sonunda köy sırtlarında Hacı İlyas[9] ve Ödemiş Müftüsü Dadaylı Hüseyin Efendi önderliğinde bir cephe kurulmasına karar verilmiştir. Batı cephesinde 1 Haziran 1919 tarihinde ilk direniş burada gerçekleştirilmiş, bu nedenle Hacı İlyas olan köy ismi, İlkkurşun olarak değiştirilmiştir. 1925 yılında köyün girişindeki çamlık alana “İlkkurşun Anıtı” dikilmiştir[10].

Köy mezarlığında bulunan Osmanlıca kitabe örnekleri:

Sene:1307 Küçük oğlu Lokman kızı Havva ..

Sene: 1323 Hatip oğlu Osman mahdumu Zekeriya…

Sene: 17 Mart 1327 Çakırcalı’nın silahlı müsademesinde şehadet eden Manyas Nahiyesinin Hacı

Yakup Karyesinden Yerilma Bey mahdumu Baha …

1 Bu konuda bakınız Prof.Dr. Kemal Karpat, Osmanlı Nüfusu (1830–1914), İstanbul,2003,

Osmanlı devletindeki nüfus sayımları hakkında bakınız. Y.Doç.Dr. Nejdet Bilgi,” Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımı Hakkında”,Türk Yurdu, C.19–20, (Aralık 1999 Ocak), s.117–124.

Yıllara göre köyün nüfus verileri
2010 226
2000 324
1990 411
1985 446

24 Ağustos 1320 tarihli Burhaniye / İlkkurşun Köyü nüfus esas defterinin incelenmesi: Bugün idari teşkilat olarak Ödemiş ilçesine bağlı bir köy olan Burhaniye / İlkkurşun muhtarlık arşivinde bulunan bir adet nüfus esas defteri kaydına göre nüfus sayımı 24.08.1320 (Miladi 1904) de yapılmıştır.  Defter 30 X 50 cm boyutlarında ciltli olup, toplam 100 sayfadır. İlk 80 sayfası kullanılmıştır. Defterin Osmanlıca orijinalinden 1940-50 yılları arası Latinceye çevirisi yapılarak yazıldığı yazı karakterinden anlaşılmaktadır. Defterin 1320 yılı orijinal nüshasının inceleme izni olmadığı için Ödemiş İlçe Nüfus Müdürlüğü arşivinde olduğunu tahmin edilmektedir[11]. Defterin son 20 sayfası boştur. Deftere önce her nüfus hanesine bir hane[12] numarası verilmiştir. Hanenin ilk sırasına hane reisinin bilgileri yazılmıştır. Hane reisinin adı14, işi ve gücü[13], baba adı, anne adı, doğum yeri, doğum tarihi, medeni hali, cinsiyeti ve soyadı yazılıdır. İkinci ve diğer sıralarda ise genellikle hane reisinin erkek kardeş, erkek çocuklar, takriben eş veya eşler var ise annesi ve kızlarıyla ilgili bilgiler vardır. Nüfus esas defterinin karşı sayfasında ise o kişi ile ilgili doğum, ölüm, evlenme ve yer değiştirme ile ilgili bilgiler ve izahat bölümü bulunmaktadır.

Yapılan sayımda Burhaniye / İlkkurşun  Köyü’nde toplam nüfus hane sayısı 46’dır. Her haneye bir numara verilmiştir. Bu numaralar bugün kimliklerimizdeki ”aile sıra(ASN)” numaralarımızdır. Hane reisi olan kişinin bazen lakapları verildiği gibi bazen de sadece isim olarak yazılmıştır. Baba ve anne isimleri yazılırken eğer yaşıyor ise direk ismi, yaşamıyor ise isminin başına “ölü” ibaresi vardır.

Kişilerin doğum yerleri yazılmaktadır. Doğum yılı olarak “Rumi yıl” yazılıdır. Doğum yıllarını miladi tarihe çevirmek için “584” ilave edilmelidir. Yaptığımız çalışmada ekteki köy nüfus esas defterinde de görüleceği üzere bütün veriler tablo şeklinde verilmiştir.

Sayımda köyde bulunan 46 hanede toplam kişi sayısı”142” dir.  Hane başına ortalama nüfus miktarı ise ( toplam kişi sayısı / hane sayısı=) 142 / 46 = 3,08’dir. Tarihi demografi araştırmalarında genellikle hane ortalama nüfus miktarı 5 olarak kabul edilmektedir. Burhaniye / İlkkurşun Köyü’ndeki hane başına ortalama nüfus miktarı bu rakamın çok altındadır[14].

Defterdeki isimler konusunda gözümüze çarpan bazı şahıs isimleri bulunmaktadır. Mesela Eyüp, İdris, İsmail, Davut, Yakup, Yahya, Zekeriya, İshak,  Musa, İbrahim, Süleyman… gibi isimlere sıkça rastlanmaktadır. Bu adlar genellikle İsrailoğullarına gelen peygamber isimleridir. Karadeniz’in kuzeyinde devlet kuran ve din değiştiren Hazarlarla17 bir etkileşimin olduğu düşüncesi doğmaktadır.

Şahıs isimlerinde Çerkezlere has ama bugün köyde kullanılmayan adlar dikkat çekicidir. Örneğin: Pişmaf[15], Vişman, Zakuş, Mihra, Yapruk, Hasas, Zirk, Sofiş, Faşafişe, Hatuk, Şerifet, Gerkuş, Haçuk, Haaham, Hatuş, Naçuk, Akatik, Pizin, Zize, Öhşk, Bat, Toruk, Otkış, Toşafiş…gibi[16].    Sayımı yapılan hane reislerinin ortalama yaşı  “24.11”dir.  Sayımda en yaşlı hane reisi, hane no 7’de 1.sırada kayıtlı olan Ölü Mustafa oğlu 1256 Kafkasya doğumlu “Mustafa oğlu Mehmet Bey” dir.  Sayımda “64” yaşındadır. Bugün bu ailenin kaydı “Kapalı Kayıt” yani soyu devam etmemektedir. Sayımda hanede kendisi ve eşi olmak üzere toplam bir erkek, bir de kadın toplam iki kişinin kaydı bulunmaktadır.

Sayım yılında doğan yani yaşı “0” olan yedisi erkek, üçü bayan olmak üzere toplam 10 bulunmaktadır.

Sayımda bulunan erkek nüfus yaş ortalaması 26.33, bayanların nüfus yaş ortalaması 21.89’dur. Genel yaş ortalaması 24.11’dir.

Hane reislerinin cinsiyeti: 46 hane reisinin “45” (% 97.82) i erkektir. Bayan hane reisi bir kişi (%2.17) bulunmaktadır[17].

Toplam nüfusun cinsiyetine baktığımızda; 83 kişisi erkek (%58.45), 59 kişisi bayandır (%41.54). Bu kişilerin medeni durumları ise şöyledir; 71’i evli (% 50), 64’ü bekâr (% 45), 6’sı dul’dur (% 5)[18].

Hane reisleri genellikle baba adlarıyla lakap olarak yazılmıştır. Sayımdaki kişilerin 73 kişinin babası, 84’nün annesi ölüdür22.

Kişilerin doğum yerleri: Kaydı yapılan 142 kişinin 75’i Fethiye[19] (%58.81), 34’ü Kafkasya (% 23.94), 8’i İhsaniye (%5.63)[20], 3’ü Medekse[21] ve Bayındır[22], 2’i Adagüme[23], Burhaniye[24], diğer kişiler ise Aydın, Falaka[25], Bezdegüme[26], Çerke(zi)stan, Datbey Karyesi[27], Salihli[28] doğumludur. Bir kişinin de doğum yeri yazılı değildir[29].

Hane reislerinin soyadları: 46 hanenin 41 tanesinin (% 89,13) soyadı defterde kayıtlıdır. 5 tanesinin (% 10.86) ise soyadı defterde kayıtlı değildir. Bunun nedeni ise bu hanelerin kapalı kayıt olmasındandır. Çünkü hiçbir ailenin naklen başka idari birime nakil kaydı bulunmamaktadır.

Hane içi kişi sayısı: Sayımda en kalabalık aile “Hane 26 KÜÇÜK” soyadını taşıyan aile olan hanedir. Sayımda hanede toplam “7” kişi vardır. Bu hane bugün kapalı kayıt konumundadır. Sayımda hane içi kişi sayısı 1 olan 7 hane bulunmakta olup hepsi de kapalı kayıt konumundadır[30].

Sülale isimlerinin verilişinde genellikle Çerkezlerin Nart[31] efsanesinde geçen tanrılarla veya isimlerle ilgilidir. Örneğin köyün kurucu ismin aldığı  Hacı İlyas ailesi (Dirik) Tlepşuk sülalesindendir.”Tlepşuk” anlam olarak  “Demir tanrısının çocukları” anlamındadır. Diğer bir örnek “Miş’e” sülalesi anlam olarak “Ayı” dır. Ayı kutsanan hayvan olup aslında burada anlatılmak istenen güçlü- kuvvetlidir.

Sayımdaki hanelerin tespit edilebilen lakapları aşağıda belirtilmiştir[32]:

Sülalesi Ailenin soyadı
Bat’e Tamkan
Bcaşko Hanoğlu – Haçuk
Şage Seren
Hagur Akın-Doğan-Şeker
Mamıj Özdemir
Miş’e Akın-Mutlu
Natkho Tekir
Psavko Tekkurşun-Ağartan-Ersöz
Ratuk Toprak
Ş’avo (Köktürk) Çayır
Şhalakho Yalçın-Kayın-Çardak
Şowoeş Yaprak-Yamak
Taymaz Taymaz (Aile Dinar’da)
T’eşu Özer
Thauvşe Atik-Akbay-Başol-Özgün
Thavkho Uğuz-Demir-Vural-Geyik
Tlepşuk Dirik-Batı-Girgin
Tl’ıxuguj Barut
Ğuşıy Bahar
Xuace Tunga
Hağur Bayol
Hatko (Abzakh) Güney
Xokon (Abzakh) Kahraman

1320 sayımındaki 46 hanenin 28 hanesinin köy nüfus defterinde “kaydı devam” etmektedir (% 60,87)[33]. Bazı hanelerin kayıtları “kapalı kayıt” konumundadır (% 39,13)[34].

İdari birimden başka idari birime nakil aldıran hane bulunmamaktadır. Hanelerin defterdeki lakapları ile örtüşen soyadları bulunmaktadır[35]. 1320 sayımından sonra deftere kayıt olan haneler bulunmaktadır40.

Sayımdaki erkek hane reislerinin yaptıkları işi ve gücü de belirtilmiştir. 23’ü Rençper (%51.11),21’i Çiftçi (%46.66), birer kişi de Deştaban[36] ve Aşar kolcusudur. Ancak üç ayrı hanede, hane reisinden başka üç erkek aile ferdi çiftçi ve bir aile ferdi de rençper olarak görülmektedir.           Sonuç: Çerkezlerin iskan edildiği İlkkurşun Köyü’nde son Osmanlı nüfus sayımı 1904 yılında yapılmıştır. Nüfus esas defterinde kişilerin doğum yerlerine incelediğimizde Kafkasya’dan sonra iskan edildikleri yerleşimler de ortaya çıkmaktadır. Sayımda 46 nüfus hanesi bulunmakta olup toplam kişi sayısı 142 kişidir. Köyde bugün ana dil olarak Çerkezce konuşulmakta olup Çerkez gelenekgörenekleri devam etmektedir. 1919 yılında bölgede gerçekleşen Yunan işgaline karşı ilk toplu direniş bu köyde gerçekleşmiştir. Bu nedenle Hacı İlyas / Burhaniye olan köyün adı İlkkurşun’a çevrilmiştir.

Köyün genel görünüşü (http:static.panoramio.comphotosoriginal47798358)

İlkkurşun anıtı

Sene:1307 Küçük oğlu Lokman kızı Havva .. (Köy mezarlığı)(N.ÇETİN arşivi)

Sene: 1323 Hatip oğlu Osman mahdumu

Zekeriya… (Köy mezarlığı)(N. ÇETİN arşivi)

Sülalesinin adı yazılı mezartaşı kitabesi (Köy mezarlığı) (N. ÇETİN arşivi)

2[37] 1 1 Hacı Hüseyin oğlu İbrahim Çiftçi Ölü Hacı Hüseyin Ölü Hafiza İslam 1271 Kafkasya 49 2
2 2 Zevcesi Fatma Ölü Ömer Ölü Ayşe 1281 39
                     Adı[38][39] Babası[40] Anası[41] Doğduğu yer
1[42][43] 1 1 Canbulat oğlu Pişmaf Çiftçi Ölü49 Canbulat Ölü Vişman İslam 1261 Çerkestan[44] 59 2 2
2 2 Mahdumu[45] Hasan Pişmaf Ölü Zakuş 1309 Fethiye Köyü 11
3 3 Diğer Mahdumu Hüseyin Pişmaf Mihra 1320 Fethiye Köyü 0
4 1 Zevcesi[46] Mihra Ölü Hüseyin Ölü Hanife 1290 Rumeli 30

42

Bu günkü nüfus kayıtlarımızda ASN(Aile Sıra Numarası) karşılığıdır. 43

BSN (O haneye ait Birey Sıra Numarası).

3[47] 1 1 Timurcan oğlu Mehmet Çiftçi Ölü Timurcan Fatma İslam 1298 Burhaniye 22 1 1
2 1 Validesi Fatma Ölü Abdullah Ölü Havva 1263 Kafkasya 57
4[48] 1 1 Yapruk oğlu Yusuf Çiftçi Ölü Yapruk Ölü Havva İslam 1271 Kafkasya 49 3 1
2 2 Mahdumu Ömer Yusuf Ölü Hatice 1301 Fethiye 19
3 3 Diğer Mahdumu Eyüp Ölü Fatma 1305 15
4 4 Diğer           ”           Hüseyin 1320 0
5[49] 1 1 Abdullah oğlu Hacı İdris Çiftçi Ölü Abdullah Ölü Havva İslam 1261 Kafkasya 59 2
2 1 Zevcesi Hasas Ahmet Ölü Hatice 1280 Salihli Kele Mahal. 40
6[50] 1 1 Halil oğlu Pişmaf Rençper Ölü Halil Ölü Zirk 1261 Kafkasya 59 2 3
2 2 Mahdumu Salih Pişmaf Ölü Fatma 1311 Fethiye 9
3 3 Diğer     ”        Raşit Ölü Kare 1309 11
4 1 Zevcesi Hafiza Ölü Hasan Ölü Ayşe 1293 27
5 4 Üveyi Mahdumu Durmuş Ali Akrus Hafiza 1312 Fethiye Köyü 8
7[51] 1 1 Mustafa oğlu Mehmet Bey Çiftçi Ölü Mustafa Ölü Habibe İslam 1256 Kafkasya 64 2
2 1 Zevcesi Fatma Ölü İshak Ölü Havva 1271 49
8[52] 1 1 Sofiş oğlu Mehmet Çiftçi Ölü Sofiş Ölü Ayşe 1266 Kafkasya 54 2 1
2 2 Mahdumu Mehmet Mehmet Ölü Fatma 1308 Fethiye Köyü 12
3 1 Zevcesi Necibe Ölü Abdullah Ölü Havva 1271 Kafkasya 49
9[53] 1 1 Çerkes Hasan oğlu İsmail Rençper Ölü Hasan Ölü Faşafişe İslam 1297 Fethiye 23 2 1
2 2 Mahdumu İdris İsmail Fatma 1320 0
3 1 Zevcesi Fatma Ölü İshak Ölü Hanife 1303 17
10[54] 1 1 Çerkes Paşa Çiftçi Ölü Mustafa Ölü Fatma İslam 1266 Kafkasya 54 2 1
2 2 Mahdumu Osman Paşa Vişman 1306 Fethiye Köyü 14
3 1 Zevcesi Vişman Ölü Pişmaf Ölü Havva 1276 Kafkasya 44
11[55] 1 1 Nazif oğlu Hüseyin Rençper Ölü Nazif Ölü Habibe İslam 1271 Kafkasya 49 2 2
2 1 Zevcesi Nafia Kara Mehmet Fatma 1291 Medekse[56] 29
3 2 Kerimesi[57] Hanife Hüseyin Ölü Habibe 1303 Fethiye 17
4 3 Diğer Kerimesi Hatice 1309 11
12[58] 1 1 Nazif oğlu Ömer Rençper Ölü Nazif Ölü Habibe İslam 1291 Fethiye 29 2
1 Zevcesi Apşet Ölü Canbulat Ölü Hanife 1300 20
13[59] 1 1 İsmail oğlu Davut Çiftçi Ölü İsmail Vişman İslam 1298 Fethiye 22 2 1
2 2 Mahdumu Ali Davut Hafiza 1320 0
3 1 Zevcesi Hafiza Ölü Hasan Ölü Fatma 1303 17
14[60] 1 1 Mehmet oğlu Yakup Çiftçi Ölü Mehmet Ölü Fatma İslam 1265 Kafkasya 55 2 2
2 1 Zevcesi Fatma Ölü Mustafa Ayşe 1277 43
3 2 Kerimesi Nazife Yakup Ölü Hanife 1308 Fethiye  Köyü 12
4 3 Üveyi Kerimesi Havva Ölü İbrahim Çavuş Fatma 1304 16
15[61] 1 Abdullah oğlu İsmail Hatip Çiftçi Ölü Abdullah Ölü Fatma İslam 1265 Kafkasya 55 2 2
2 Mahdumu Yakup İsmail Ölü Hafiza 1303 Fethiye Köyü 17
3 Zevcesi Hatice Ölü Ömer Haviya 1295 İhsaniye[62] 25
4 Kerimesi Şerifet İsmail Hatice 1320 Fethiye 0
16[63] 1 1 Hatuk oğlu Bekir Rençper Ölü Hatuk Ölü Guşan İslam 1286 Kafkasya 34 2 2
2 2 Üveyi Mahdumu Mehmet Ölü Selim Fatma 1316 Fethiye 4
3 1 Zevcesi Fatma Ölü İbrahim Ölü Ayşe 1292 28
4 2 Kerimesi Havva Bekir Ölü Hanife 1312 8
17[64] 1 1 Hasan oğlu Hacı İlyas Çiftçi Ölü Hasan Ölü Havva İslam 1268 Kafkasya 52 2 4
2 2 Mahdumu Yahya Hacı İlyas Ölü Hanife 1309 Fethiye 11
3 3 Diğer Mahdumu Salih 1312 8
4 4 Diğer           ”          Ömer 1320 0
5 1 Zevcesi Hanife İbrahim Havva 1298 İhsaniye 22
6 2 Kerimesi Rukiye Hacı İlyas Ölü Hanife 1305 Fethiye 15
1872 1 1 İsmail oğlu İshak Rençper Ölü Süleyman Ölü Hacı Paşa İslam 1299 Fethiye 21 2 1
2 2 Biraderi Mustafa 1296
3 1 Zevcesi Ayşe Ali Ölü Hanife 1302
19[65] 1 1 Ali Bey oğlu Süleyman Rençper Ölü Mustafa Ölü Hanife İslam 1290 Rumeli
2 2 Zevcesi Vahide Ölü Hatuk Pirim 1298 İhsaniye
20[66] 1 1 Sait Kahya[67] Rençper Ölü Hasan Ölü Havva İslam 1274 Kafkasya
2 1 Zevcesi Ayşe Koca Hasan Ölü Hasas 1290 Adagüme[68]
24
18
30[69] 2
22
46 2
30
21[70] 1 1 Çerkes Ahmet Rençper Ölü İbrahim Fatma İslam 1282 Bayındır Kazası Orta Mescit M. 38 2 2
2 2 Üvey Mahdumu Alim Ölü Tahir Hatice 1316 Fethiye 4
3 1 Zevcesi Hatice Abdullah Fatma 1298 Bayındır 22
4 2 Kerimesi Fethiye Ahmet Hatice 1320 Fethiye 0
22[71] 1 1 Yad Kerim Rençper Ölü Süleyman Ölü Hafize İslam 1286 Rumeli 34 2
2 1 Zevcesi Hatice Ölü Hasan Ölü Havva 1295 Fethiye 25
23[72] 1 1 Ömer oğlu Hasan Rençper Ölü Ömer Ölü Ayşe İslam 1287 Rumeli 33 2 1
2 1 Zevcesi Nazife Halil Hafiza 1298 Bezdegüme[73] 22
3 2 Kerimesi Şükriye Hasan Nazife 1320 Fethiye 0
24[74] 1 1 Gerkuş oğlu İlyas Çiftçi Ölü Ahmet Hatice İslam 1299 Burhaniye[75] 21 1 1
2 1 Validesi Hatice Ölü Süleyman Ölü Havva 1275 Kafkasya 45
25[76] 1 1 Haçuk oğlu İbrahim Çiftçi Ölü Hüseyin Ölü Haaham İslam 1268 Kafkasya 52 2 2
2 2 Mahdumu Mehmet İbrahim Ölü Rabife 1303 Fethiye Karyesi 17
3 1 Diğer Mahdumu Kerim 1316 4
4 2 Zevcesi Kamile Ölü İbrahim Ayşe 1306 14
26[77] 1 1 Musa oğlu Küçük Osman Aşar Kolcusu Ölü Musa Ölü Havva İslam 1260 Kafkasya 60 4 3
2 2 Biraderi Ömer Çiftçi 1271 49
3 3 Ömer Mahdumu Ali Ömer Ölü Havva 1313 Fethiye 7
4 1 Zevcesi Hanife Ölü Hacı Hasan Ölü Hafize 1283 Kafkasya 37
5 2 Ömer Zevcesi Havva Hamus Hatice 1295 İhsaniye 25
6 3 Ömer Kerimesi Şerife Ömer Ölü Hatice 1306 14
7 4 Diğer Kerimesi Kamile Ölü Havva 1311 9
27[78] 1 1 Hatuş oğlu Hacı İbrahim Çiftçi Ölü Hatuş Ölü Havva İslam 1282 Kafkasya 38 2 1 1
2 2 Mahdumu Yahya[79] Hacı İbrahim Ölü Hatice 1300 Fethiye Karyesi 20
3 3 Diğer      ”       Salih 1305 15
4 1 Yahya Zevcesi Vahide Ölü Elmas Hanife 1307 13
28[80] 1 1 Elmas Zevcesi Hanife Ölü Bahuç Ölü Havva İslam 1270 Kafkasya 50 1
29[81] 1 1 Osman Dayı oğlu Salih Çiftçi Ölü Osman Ölü Havva İslam 1286 Kafkasya 34 2 1
2 1 Zevcesi Zeliha Ölü Mahmut Ölü Fatma 1289 Datbey Karyesi[82] 31
3 2 Kerimesi Havva Salih Zeliha 1312 Fethiye Karyesi 8
30[83] 1 1 Hacı İbrahim oğlu İsmail Çiftçi Ölü Hacı İbrahim Ölü Havva İslam 1293 Fethiye Karyesi 27 2 2
2 2 Mahdumu Ahmet İsmail Hanife 1318 2
3 1 Zevcesi Hanife Ölü Hakuk Ölü Hatice 1294 Bayındır Falaka[84]

Köyü

26
4 2 Kerimesi Emine İsmail Hanife 1313 Fethiye Köyü 7
31[85] 1 1 Naçuk oğlu Süleyman Rençper Ölü Naçuk Ölü Vahide İslam 1265 Kafkasya 55 2 3
2 2 Mahdumu Ömer Süleyman Esma 1311 Fethiye Köyü 9
3 1 Zevcesi Esma Ölü Akatik Pizin 1281 Kafkasya 39
4 2 Kerimesi Havva Süleyman Esma 1307 Fethiye Köyü 13
5 3 Diğer Kerimesi Fatma 1319 1
3293 1 1 Musa oğlu Ahmet Rençper Ölü Hasan Ölü Havva İslam 1295 Fethiye Köyü 25 1
33[86] 1 1 Yaprık oğlu Süleyman Çiftçi Ölü Yaprık Ölü Zeynep İslam 1275 Kafkasya 45 2 4
2 2 Mahdumu İsa Süleyman Zize 1314 Fethiye Köyü 6
3 1 Zevcesi Zize Ölü Nazif Ölü Hani 1278 Kafkasya 42
4 2 Kerimesi Hanife Süleyman Zize 1303 Fethiye Köyü 17
5 3 Diğer     ”      Havva 1307 13
6 4 Diğer     ”      Nesibe 1311 9
3495 1 1 Abdullah oğlu Osman Çiftçi Ölü Abdullah Ölü Havva İslam 1289 Kafkasya 31 2 4
2 2 Mahdumu İshak Osman Hafiza 1312 Fethiye Köyü 8
3 3 Diğer    ”        Yakup 1314 6
4 4 Diğer    ”        İsmail 1319 1
5 1 Zevcesi Hafiza Hacı İbrahim Fatma 1290 Bayındır 30
6 2 Kerimesi Hanife Osman Hafiza 1307 Fethiye 13
3596 1 1 Musa oğlu Nuri Rençper Ölü Musa Ölü Hafiza İslam 1294 Fethiye Köyü 26 2 1
2 2 Mahdumu İsmail Nuri Ayşe 1320 0
1 Zevcesi Ayşe İbrahim Fatma 1297 İhsaniye Köyü 23
3697 1 1 Topal Yusuf oğlu Murat Rençper Ölü Yusuf Ölü Zivace İslam 1298
3798 1 1 Osman oğlu Musa Rençper Ölü Osman Ölü Şefika İslam 1298 Fethiye Köyü
22 1
22 1

97Ailenin soyadı: TOPAL. Kapalı kayıt.

98 Ailenin soyadı: BİRİCİK . Kapalı kayıt.

38[87] 1 1 Osman oğlu Mustafa Bey Rençper Ölü Osman Ölü Şerife İslam 1294 Adagüme Köyü
2 2 Zevcesi Hatice Ömer Ölü Havva 1300 Fethiye Köyü
39[88] 1 1 Öhşk oğlu Osman Rençper Ölü Öhşk Şaş İslam 1307 Fethiye Köyü
40[89] 1 1 Ali Mirza oğlu İdris Rençper Ölü Mirza Ölü Havva İslam 1290 Fethiye Köyü
26 2
20
13 1
30 1
41[90][91][92] 1 1 Bat oğlu Şerif Rençber Ölü Bat Ölü Behiye İslam 1266 Kafkasya 54 1 2
2 2 Mahdumu Kaşif Şerif Ölü Fatma 1303 Fethiye Köyü 17
3 3 Diğer    ”       Hamit Ölü Hatice 1312 8
4 1 Zevcesi Havva Ahmet Fatma 1301 Medekse 19
42103 1 1 Toruk oğlu Zekariya Rençper Ölü Toruk Ölü Havva İslam 1293 Rumeli
43104 1 1 Otkış oğlu Ahmet Rençper Ölü Mestan Ölü Neşmihan İslam 1291 Rumeli
2 2 Biraderi Ali 1297
27 1
29 2 1
23
3 1 Zevcesi Keziban Hasan Emine 1303 Aydın 17
44105 1 1 Hatuk oğlu Ali Çiftçi Ölü Hatuk Ölü Havva İslam 1265 Kafkasya 55 2 3
2 2 Mahdumu Kazım Ali Ölü Hanife 1304 Fethiye Köyü 16
3 3 Diğer    ”        Hasan 1306 14
4 4 Diğer    ”        Kerim Hamide 1320 0
5 1 Zevcesi Hamide Ölü Tarık Ölü Fatma 1296 24
45106 1 1 Hasan oğlu Mustafa Deşteban Ölü Hasan Ölü Toşafiş İslam 1288 Fethiye Köyü
2 1 Zevcesi Afet Şerif Emine 1305 İhsaniye       “
46107 1 1 Hacı Hasan oğlu İsmail Rençper Ölü Hacı Hasan Ölü Hafiza İslam 1291 Rumeli
2 1 Zevcesi Hamide Zekeriya Ölü Toşafiş 1302 Medekse Köyü
32 2
15
29 2
18

71                         64                                                                                                                                              6

47108                                 Zepkaç oğlu Süleyman                                                    Ölü Zepkaç             Ölü Saime                                               İslam                                                                         1274                    Kafkasya

48[93]                                  Çerkez İbrahim oğlu İsmail                  Rençper        Ölü Molla Hasan       Ölü Havva                                                   İslam                                       1305                Burhaniye

[94]                              Çerkez Mehmet Rifat Efendi                   Köy             Ölü Hacı Cafer         Ölü Havva     İslam                                       1260                                Filibe İmarat

49

İmamı                                               Mahallesi

Havgaz oğlu Ahmet Kerimesi

Ayşe

[98]                             Manastır Muhacirlerinden                     Rençper              Ölü Nazif                   Lütfiye     İslam                                     1285                                     Kafkasya

54

Süleyman

[99]                              Manastır Muhacirlerinden Ali              Rençper              Ölü Nazif          Ölü Subkiye     İslam                                        1295                          Manastır Perperice

55

Neve Köyü

[100]                            Siroz Muhacirlerinden İbrahim            Rençper            Ölü Mahmut          Ölü Hanife     İslam                                         1306                          Siroz Hamamdos

56

Köyü

57[101]                                 Siroz Muhacirlerinden Ahmet              Rençper            Ölü Mahmut                  Hatice                                                     İslam                                     1291                     Siroz

[102]                             Siroz Muhacirlerinden Hamit                  Okur                 Ölü Hasan               Ölü Ayşe     İslam                                       1295                                      Siroz

58

Yazar

[109]                             Hüseyin Çoban                                         Çiftçi                    Hasan                       Hafize     İslam                          15.Ma                                            Kaya Köy

65

r.29

66[110]                                 Mehmet                                                  Rençper                Mustafa                      Melek                                   İslam                                                       1330                  Ertuğrul

67127                                 Hasan                                                        Çiftçi                  Mehmet                     Rabiye                                 İslam

[1] Yerel tarih araştırmacısı – Okul müdürü Torbalı – İzmir.       (cetin.necat@gmail.com)

[2] Çerkezler Şapsığ aksanıyla Rumeli’ye “Wormelij” veya “Wormeli” demektedir.

[3] Nüfus defteri incelendiğinde Rumeli ve Fethiye doğumlu kişilerin kaydı karşımıza çıkmaktadır.

[4] Kırım ve Kafkas Göçleri konusunda yapılan örnek bir çalışma için bakınız: Abdullah Saydam, Kırım ve Kafkas göçleri(1856-1876), Ankara, 1997,TTK. Justin MCCarthy, Ölüm ve Sürgün, İnkılâp Kitapevi, 6. Baskı, Çeviren Bilge Umar, İstanbul, 1998, s.32 ve devamı.

Tire ilçesi Gökçen Beldesi.

[5] Hane:17  Birey sıra no: Hasan oğlu Hacı İlyas, 1268 Kafkasya doğumlu. Ailenin soyadı:  DİRİK.

[6] Osmanlı coğrafyasının çeşitli bölgelerinde yaşayan Müslüman ahalinin neden Anadolu”yu tercih ettiğini Prof.

Karpat şöyle açıklıyor: “Gelenler, Türkiye”deki toplumla kendisi arasında tarih, kültür ve din birliği görüyordu. O devirde, Girit’te, Rumca konuşan Müslüman bir Giritli, vatanı olarak Türkiye”yi görüyordu. Balkanlardan ve adalardan gelen muhacirlerin, Pomak, Giritli, Boşnak, Arnavutların hemen hepsi “Türk” değildi. Ama bunlar kendilerini siyasî olarak “Türk” görüyordu.  Göçlerin yeni bir toplum oluşturma konusunda yaptığı katkıyı anlatırken Prof. Karpat bir başka önemli ayrıntıya dikkat çekiyor: “Her yerde olduğu gibi Osmanlı devletinde de göçmenler fakirdir, geldiği toplumun yabancısıdır. Sosyal sınıf olarak da en alt tabakada yer alırlar. Hâlbuki Osmanlıda muhacirler iyi karşılanmıştır. Bunun temel sebebi İslam kültüründe yer alan muhacire iyi muamelede bulunma felsefesinin özümsenmesidir”. Nitekim yerli halk da muhacire yardımcı olmak için elinden gelen yardımı esirgememiştir. Böylece, büyük bir kaynaşma kolayca halledilmiştir. Bakınız: Kemal Karpat, Osmanlı Nüfusu (1830-1914), (Çeviren Bahar Tırnakçı), İstanbul, 2003.

[7] 12 Ekim 2011 tarihli 1955 doğumlu Ahmet Atik anlatımı.

[8] Başbakanlı Osmanlı Arşivi (BOA) , Fon kodu: BEO , Tarih: 28 Z 1325, Dosya no:3239, Gömlek no:242915

“Ödemis kazası dahilinde Ertuğrul ve Burhaniye karyelerinde sakin muhacirlerin eşkıya  tecavüzatından muhafazaları”.

[9] Hacı İlyas Kafkas Kartalı Şeyh Şamil’in askerlerindedir. (Ali Atik ile 12 Ekim 2011 tarihli görüşme.)

[10] http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0lkkur%C5%9Fun,_%C3%96demi%C5%9F, köy muhtarı 1958 doğumlu Sayın Muammer Özel ve 1946 doğumlu Sayın Remzi Tekir anlatımları(8 Ekim 2011 tarihli köyde yapılan görüşme).

[11] 2006 çıkan 5490 sayılı yeni nüfus yasasına göre nüfus kayıtlarının özlük bilgileri olması gerekçesiyle mahkemeler haricinde incelenmesi izni kaldırılmıştır.

[12] Prof.Dr. Nejat Göynüç, “Hane deyimi hakkında”, İ.Ü.E.F. Tarih Dergisi 32, (1979), s.331–348 14 Orijinal defterlerde “İsim ve şöhreti” ibaresi vardır.

[13] Orijinal defterlerde “sıfat ve sanatı” ibaresi vardır.

[14] Bunun nedenini Çerkez kültüründe genç yaşta evlenmenin ayıp olduğu inancı olduğunu düşünmekteyim. 17 Hazarlar konusunda en yakın bir araştırma için bakınız: Kevın Alan Brook, Bir Türk İmparatorluğu Hazar Yahudileri,(Çeviri: İsmail Tulçalı), Nokta kitap Yayınları, İstanbul, 2005.

[15] “Güzel günün adamı” anlamındadır.  Remzi Tekir ile yapılan görüşme.

[16] Çerkez isimleri ve anlamları konusunda bakınız: http://cerkez.blogspot.com/2007/07/erkes-isimleri-veanlamlari.html ,http://www.adigeodasi.tr.gg/%C7ERKEZ-%26%23304%3BS %26%23304%3 BMLER %26%23304%3B.htm http://www.cerkes.gen.tr/cerkes-isimleri-ve-anlamlari/

[17] Hane no: 28. “Elmas zevcesi Hanife”.

[18] Aynı tarihte Bayındır ilçe merkezi ve 5 köy hariç diğer toplam 39 idari birimde cinsiyet durum oranları şöyledir: Erkek % 50.68, kadın % 49.31. Bakınız: 2009 yılı Ülfet Onart Lisesi Tübitak Tarih Proje Araştırması.  1320 yılında Aydın vilayetinde toplam yerli erkek nüfusu % 50.13, yerli kadın nüfusu ise % 49.87 oranındadır. 22 Torbalı nüfus müdürlüğü arşivinde incelediğim defterlerde kayıtlarda erkek için “ Müteveffa”, kadın için “ Müteveffiye” yazılıdır.

[19] Kimi kayıtlarda sadece “Fethiye” yazmasına rağmen, bazı kayıtlarda “Fethiye Köyü” , bazısında ise “Fethiye Karyesi” yazılmıştır.

[20] Ödemiş Ertuğrul Köyü.

[21] Ödemiş Ortaköy.

[22] Orta Mescit Mahallesi.

[23] Ödemiş Konaklı Beldesi.

[24] İlkkurşun Köyü.

[25] Bayındır Zeytinova Beldesi.

[26] Ödemiş Yolüstü Köyü.

[27] Ödemiş Günlüce Köyü.

[28] Kele Mahallesi.

[29] Hane 36 “Topal Yusuf oğlu Murat”.

[30] Hane:28.32,36,39,40,42.

[31] Yismeyl Özdemir ÖZBAY, Mitoloji ve Nartlar’,  Kafdağı Yayınları, Ankara, 1990,

http://www.circassiancenter.com/cc-turkiye/edebiyat/efsaneler/017_cecennart.htm.(ET.19/10/2011)

[32] Her ailenin bir sembol veya işareti diyebileceğimiz cixne’si vardır. http://www.cerkes.net/bilgi-deposu/abhazapsuva-sulale-arma-sembol-t10138.html (ET:12/10/2010), http://www.cerkes.net/bilgi-deposu/sapsig-sulalesembol-arma-t10143.html (ET:12/10/2010).Sülale isimleri köy muhtarı 1958 doğumlu Sayın Muammer Özel ve 1946 doğumlu Sayın Remzi Tekir yardımıyla tespit edilmiştir. Kendilerine teşekkür ederim.

[33] Hane: 1.3.4.6.9.10.11.12.13.15.16.17.19.20.23.25.27.29.30.33.34.35.38.39.41.42.44.45.46.

[34] Hane: 2.5.7.8.11.14.18.21.22.24.26.28.31.32.36.37.40.43.

[35]  Hane 4 “Yapruk oğlu ….YAPRAK”, Hane 25 “ Haçuk oğlu …HAÇUK”, Hane 41 “ Bat oğlu..BATI”  gibi. 40 1323 yılı: Hane 47,48, 49,1325 yılı: 50, 1327 yılı: 51, 1329 yılı: 52,53, 1330 yılı: 54, 55, 1331 yılı: 56,57,58, 1335 yılı: 59,60, 1926 yılı: 61,62, 1947 yılı: 63, 64, 1955 yılı: 65, 1958 yılı:66, 67.

[36] Köy bekçisi.

[37] Ailenin soyadı: KAYIN, Kapalı kayıt.

[38] 1320 sayımındaki defterlerde “isim ve şöhreti” ibaresi yazılıdır.

[39] 1320 sayımındaki defterlerde “Sıfat ve sanatı” ibaresi yazılıdır

[40] “Pederi”

[41] “Validesi”

[42] Ailenin soyadı: ÇAYIR (KÖKTÜRK), sülalesi: Ş’avo.

[43] sayımındaki defterlerde erkek için “müteveffa”, bayan için” müteveffiye” yazılıdır.

[44] Çerkesiztan olmalıdır.

[45] Erkek çocuğu.

[46] Eşi.

[47] Ailenin soyadı: ŞEKER, sülalesi: Hagur.

[48] Ailenin soyadı: YAPRAK, sülalesi: Şowoeş.

[49] Ailenin soyadı: KAVAK . Kapalı kayıt.

[50] Ailenin soyadı: AKSU.

[51] Ailenin soyadı: KAYA. Kapalı kayıt.

[52] Kapalı kayıt.

[53] Ailenin soyadı: DEMİR, sülalesi: Thavkho.

[54] Ailenin soyadı: TOPRAK, sülalesi: Ratuk.

[55] Kapalı kayıt.

[56] Ödemiş Ortaköy.

[57] Kızı.

[58] Ailenin soyadı: ÖZDEMİR, sülalesi: Mamıj.

[59] Ailenin soyadı: VURAL, sülalesi: Thavkho.

[60] Ailenin soyadı: VURGUN. Kapalı kayıt.

[61] Ailenin soyadı: AGARTAN, sülalesi: Psavko.

[62] Ödemiş Ertuğrul Köyü.

[63] Ailenin soyadı: ATİK, sülalesi: Thauvşe.

[64] Ailenin soyadı: DİRİK, sülalesi: Tlepşuk.

[65] Ailenin soyadı: BAYOL, sülalesi: Thauvşe.

[66] Ailenin soyadı: GİRGİN, sülalesi: Tlepşuk.

[67] Sahatkeri olmalı.

[68] Ödemiş Konaklı Beldesi.

[69] Ailenin soyadı: USLU . Kapalı kayıt.

[70] Ailenin soyadı: ÇEKEN .Kapalı kayıt.

[71] Ailenin soyadı: BARDAK. Kapalı kayıt.

[72] Ailenin soyadı: BARUT, sülalesi: Hağur.

[73] Ödemiş Yolüstü Köyü.

[74] Ailenin soyadı: TERKOS .Kapalı kayıt.

[75] Ödemiş İlkkurşun Köyü.

[76] Ailenin soyadı: HAÇUK, sülalesi: Bcaşko.

[77] Ailenin soyadı: KÜÇÜK. Kapalı kayıt.

[78] Ailenin soyadı: ATEŞ. Kapalı kayıt.

[79] “Askerde”. 28 Kanunevvel (1)331.

[80] Ailenin soyadı: ELMAS. Kapalı kayıt.

[81] Kapalı kayıt.

[82] Ödemeiş Günlüce Köyü.

[83] Ailenin soyadı: ÇARDAK, sülalesi: Şhalakho.

[84] Bayındır Zeytinova Beldesi.

[85] Ailenin soyadı: GÜRKAN . Kapalı kayıt. 93 Ailenin soyadı: TEKGÜL .Kapalı kayıt.

[86] Ailenin soyadı: YAMAK, sülalesi: Şowoeş

[87] Ailenin soyadı: MUTLU, sülalesi: Miş’e.

[88] Ailenin soyadı: KAVAK. Kapalı kayıt.

[89] Ailenin soyadı: BAŞ. Kapalı kayıt.

[90] Ailenin soyadı: BATI, sülalesi: Tlepşuk.

[91] Kapalı kayıt.

[92] Ailenin soyadı: OKKA. Kapalı kayıt.

[93] Ailenin soyadı: BİREL. Kapalı kayıt.

[94] Ailenin soyadı: BAŞARAN . Kapalı kayıt.

[95] Deftere tescil tarihi:1325. Ailenin soyadı: KARA.

[96] Deftere tescil tarihi:1327. Ailenin soyadı: AK. Kapalı kayıt.

[97] Deftere tescil tarihi:1329. Ailenin soyadı: KUTLU.  Kapalı kayıt.

[98] Deftere tescil tarihi:1330. Ailenin soyadı: ERSÖZ, sülalesi: Psavko.

[99] Ailenin soyadı: TEKKURŞUN, sülalesi: Psavko.

[100] Deftere tescil tarihi:1331. Ailenin soyadı: SEREN, sülalesi: Şage.

[101] Ailenin soyadı: GÜNEY, sülalesi: Hatko (Abzakh).

[102] Ailenin soyadı: BAHAR, sülalesi: Ğuşıy.

[103] Deftere tescil tarihi:1335. Ailenin soyadı: BAYKAL. Kapalı kayıt.

[104] Ailenin soyadı: YETİK. Kapalı kayıt.

[105] Deftere tescil tarihi:1926. Ailenin soyadı: SEREZ.  Kapalı kayıt.

[106] Ailenin soyadı: TEKİR, sülalesi: Natkho.

[107] Deftere tescil tarihi:1947. Ailenin soyadı: AKŞİT. Bayındır Arıkbaşı Köyü 139 haneden nakil geldi.

[108] Bayındır Arıkbaşı Köyü 117 haneden nakil geldi. Ailenin soyadı: TUNGA, sülalesi: Xuace.

[109] Ödemi Kayaköy’den nakil geldi. Deftere tescil tarihi:1955. Ailenin soyadı: ÇOBAN

[110] Ödemiş Ertuğrul Köyü’nden  nakil geldi .Deftere tescil tarihi:1958. Ailenin soyadı: ÖZGÜN, sülalesi: Thauvşe. 127 Ailenin soyadı: ÖZER, sülalesi: T’eşu.

Exit mobile version