Arşiv ve kütüphaneler araştırmacılara tarihle ilgili ferman, berat, kanun, hüküm, tezkire gibi yönetici kişilere ait resmî belgeler yanında tarihteki sıradan insanın, ahalinin, köylünün bir talep veya şikâyetini ifade eden arzuhalleri ve mektupları da sunmaktadırlar. Bu belgeler sayesinde tarihin herhangi bir dönemindeki tebaadan bir insanın his, düşünce, talep veya şikâyetini görme ve bu durumu çözmeye dair devletle arasında geçen yazışmaları inceleme şansına erişmiş oluruz.
Osmanlı arşivi de ahali arasında olan tarla kavgası, miras meselesi, kiracı ev sahibi anlaşmazlığı, yüksek maaş, taltif, yardım gibi konularla ilgili metinlere sahiptir. Tebaanın çoğunlukla kadı, vali, sadrazam gibi makamlara yazdığı metinler yanında doğrudan padişaha da yazılıp meramının ifade edildiği metinler vardır. 1474 senesindeki Karaman seferine katıldığını belirten bir mehter askerinin nişanlısı ile evlenmek için Fatih Sultan Mehmed Han’dan harçlık talep ettiği arzuhalinde olduğu gibi.
Mehter Birliği
1474 senesindeki Karaman seferinde mehter birliğinde bulunan bir asker son derece güzel bir Türkçe ile Fatih Sultan Mehmed’e hitaben yazdığı arzuhaline seferden dönüşte metindeki tabirle İslambol’da bir kişinin kızıyla nişanlandığını belirterek başlamış. Nişanlısının ailesinin kendisini “ya nişanlını al yahut bize bir belli cevap ver” diye sıkıştırdıklarını anlatan asker, nişanlısını başkasına kaptırmamak adına çözüm için Sultan Mehmed Han’dan bir temennide bulunmuş: “ben kuluna harçlucuk sadaka ede, ta kim nişanlumu bir gayrı kişiye aldırmayam ben kendim alam”
Sultan Mehmed’den ihsan talebi
Bu açık bir Türkçe ile yazılmış metnin transkripsiyonu:
“Sultanımın mübârek hâk-i pâyine arzü’l-fakîr oldur ki
Bu bende-i kemine mehter kulunuz Karaman seferinden gelicek İslambol’da bir kimesnenin kızına nişan kodum. Bi-özr şimdiki hâlde dâ’ima haber gelür ki ya nişanlun al veyahut bize bellü bir cevab ver deyu tekaza ederler. Sultanımdan temennamız budur ki ben kuluna harclucuk sadaka ede ta kim nişanlumu bir gayrı kişiye aldırmayam ben kendüm alam. Baki baki ferman sultanımındır”
Kaynak:
Karaman seferinde mehter birliğinde bulunan bir asker tarafından, Osmanlı Sultanı II. Mehmed’e gönderilen, 1481 (Hicri 886) tarihli vesika. Bakınız: Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, Evrak (TSMA.e), 968 / 9