Türkçe Tarih

Uygurca 21. Ders

Yigirme birinçi (21-) Ders – Tekrar

Derslerin çeyreğini bitirdik. Buraya kadar gelebildiyseniz ne âlâ. Ara ara eski derslere geri dönüp, okuyup, dinleyip, bilmediğiniz kelimelere bakmayı unutmayın. Uygurcanın gramer yapısına, telaffuzuna, eklerin aldığı şekillere alıştıkça ileriki dersler daha zor olsa da sadece yeni kelimeler öğrenmekten ibaret olacak; çünkü zaten geri kalan şeyleri açıklamadan anlıyor olacaksınız.

Dinleme: 20 Yıldan Sonra Ben isimli amatör Uygurca filminin son kısmındaki ibretlik konuşmayı dinleyelim. Filmin tamamını buraya tıklayarak izleyebilirsiniz: (20 Yildin Kéyinki Men)

https://turkcetarih.com/uploads/mp3/21-ders-dinleme.mp3?_=1
Son ders hariç öğrendiğimiz gramatik hususlar ve kelimeleri hatırlayalım.

Ünlü Daralması: Bunu iyi anlamak mühimdir, Uygurca metinler dinlerken nerede ünlü daralmasının olduğunu bilirseniz, sözün asıl şeklini daha iyi anlayabilir ve metinde neden bahsedildiğini öğrenebilirsiniz. Eğer ünlü daralmasına gözünüzü ve kulağınızı iyi alıştırırsanız daha öğrenmediğimiz ama Türkiye Türkçesi ile Uygurca arasında ortak olan sözleri metnin içinden kolaylıkla seçebilirsiniz. Bir ünlünün daralması için iki şart vardır. Birincisi a ya da e ünlüsü olması. Diğer ünlüler hiçbir şekilde daralmaz. İkincisi açık hecede olması (yani hecenin ünlüyle bitmesi) ya da herhangi bir ek geldiğinde kapalı hecenin açık heceye dönüşmesi gerekir.

sen – i = séni (bazen sini)

ögen – iş = öginiş (ögen fiilinde son hece kapalı olsa da -iş eki geldiğinde ö-ge-niş olduğu için ge hecesindeki e daralıp i olur.)

oyla – maq = oylimaq

bar – iş = bériş (Niye biriş değil de bériş olduğunu şimdilik görmeyeceğiz, ama bazen biriş diye yazıldığını da bilin.)

ber – iş = bériş (Barmaq fiili ile bermek fiilinin isim hali ünlü daralması sonucu aynı hale giriyor)

memleket = memliket (Bazen sözler de kendi içinde ünlü daralmasın uğrayabiliyor. Memliket, memleket sözünün Uygurcadaki doğru yazım ve telaffuz şeklidir.)

-e kadar Yapısı: Uygurcada -çe eki doğrudan bizdeki kadar ya da değin sözlerinin yerine geçebilmektedir. Yönelme haline eklendiğinde bizdeki -e kadar yapısına denk olur. Bu kalıp 4 şekilde olabilir:

bazar-ğa-çe = bazarğiçe

öy-ge-çe = öygiçe

yiraq-qa-çe = yiraqqiçe

mektep-ke-çe = mektepkiçe

-ğaça-geçe-qaçe-keçe eklerinin -ğiçe-giçe-qiçe-kiçe olması az önce bahsettiğimiz ünlü daralması sonucundadır.

Yönelme hâl eki ise gördüğünüz gibi -ğa-ge-qa-ke şeklinde 4 hâldedir. -ğa ve -qa kalın sıradaki sözlere eklenir. -ge ve -ke ise ince sıradaki sözlere eklenir. Eğer söz sert ünsüzle (fıstıkçı şahap) bitiyorsa -qa ya da -ke, yumuşak ünsüzle ya da ünlüyle bitiyorsa -ğa ya da -ge gelir. Bunun üstünde pek düşünmeye gerek yok, zaten farkında olmadan idrak ettiğimiz bir kaide.

Geniş Zaman (ya da gelecek zaman): 17. dersteki tabloya geri dönünüz.

Ayrılma Hâli: -din ve -tin şeklindedir. Sert ünsüzle biten söze -tin, yumuşak ünsüz ya da ünlüyle biten söze -din gelir.

men-din = mendin (benden)

at-tin = attin (attan)

Aşağıdaki sözleri ara ara geri dönüp tekrar ediniz:

yaxşi körmek**:** beğenmek, hoşlanmak, iyi bulmak

biraq: ama

şuña: şu yüzden, bu yüzden, bunun için

qattiq: sert (katı)

başqa: başka, diğer

adette: adeten, genellikle, normalde

qeyer: nere (hangi yer)

çoñ: büyük

qaçan: ne zaman (“haçan”)

ké**yin**: sonra

neççe: ne kadar, kaç, nice

oxşimaq (oxşa-) : benzemek

qandaq: nasıl

tonumaq: tanımak

ötmek: geçmek

çüş: 1-öğle; 2-rüya, düş

orun: yer

etigen: sabah

qançe: kaç

turmaq: durmak, kalkmak

yuymaq: yıkamak (Anadolu ağızlarında yumak)

yügürmek: koşmak (Anadolu ağızlarında yüğürmek)

künde: her gün

yene: yine, daha

qétim: defa, kez, sefer

öy: ev

andin: ondan, ondan sonra (Eski Türkçede andan)

añlimaq (añla-) : dinlemek, işitmek

yoqlimaq (yoqla-) : ziyaret etmek (“yoklamak”)

körmek: görmek, izlemek, seyretmek

minut: dakika

keç: akşam (“geç”)

burun: önce

uxlimaq (uxla-) : uyumak (uyuklamak)

yiraq: uzak, ırak

éniq: net, açık (anık)

çüşenmek: anlamak (“düşünmek”)

çüşendürmek: anlatmak (“düşündürmek”)

oy: fikir, düşünce (Türkiye’de oy ve oylamak sözleri dil devriminde yanlış anlamda canlandırılmıştır.)

oylimaq (oyla-) : fikretmek, düşünmek

yérim: buçuk, yarım

qaytmaq: dönmek, geri dönmek (kayıtmak)

Bu derslerde aynı zamanda haftaları da gördük. Ezberlemeye çalışmayın. Zamanla yerine oturur. Tavla oynayan varsa öğrenmeye yardımcı olması için tavla sayılarını da koyduk. Şenbe sözü Farsça gün demektir.

https://turkcetarih.com/uploads/mp3/202-bir-haftadaki-gunler.mp3?_=2

Uygurcada

Türkçede

Osmanlıcada

Tavlada

Düşenbe

Pazartesi

Düşenbe

dü (2)

Seyşenbe

Salı

Seşenbe

se (3)

Çarşenbe

Çarşamba

Çârşenbe

cihar (4)

Peyşenbe

Perşembe

Perşenbe

penc (5)

Cüme

Cuma

Cum’a

Şenbe

Cumartesi

Şenbe

Yekşenbe

Pazar

Yekşenbe

yek (1)

Exit mobile version