Türkiye niçin geri kaldı ? – I

Yazar: Ord. Prof. Dr. Zeki Velidi Togan

Asya milletlerinin gerilemelerinin se­bepleri nelerdir? Asya milletleri neden bu vaziyete düşmüştür? Tanzimata teşeb­büs edeli bu kadar zaman olduğu halde neden asrileşemedik? Bu meseleler bizi çoktandır meşgul etmiş, cevapları aran­mıştır. Keza bu mevzua dair İran, Hind ve Arap ülkelerinde bu konuda eserler de yazılmıştır. Garp memleketlerinde de Doğu ülkelerinin ve hususiyle bizim geri­lememizin sebepleri araştırılmıştır.

Asya ülkelerinin geriliği hakkında Batılıların söyledikleri fikirler, üç nokta­da toplanabilir:

1. Dinî noktainazar. Buna göre, Hıris­tiyanlık üstün bir din olup, İslâmiyet ge­ridir.
2. Irkî noktainazar. Buna göre de gü­ya çok yüksek ırk. Şarklılar ise geri ırk­mış.
3. Zaten bazı Şark kavimleri yaratıcı ve yapıcı olmaktan çok, tahripkârdırlar. Bu husus, bilhassa biz Türkler için çok istismar edilmiş ve edilmektedir. Hattâ bizim kendi ruhiyatımıza da tesiri olduk­ça kötü olmuştur.

İkinci noktainazarın sakat olduğu artık tamamen anlaşılmıştır. Hattâ bugün ilim dünyasında bu nazariye ile hareket eden hiç bir âlim yoktur. Dün adam yiyen ka­vimler arasından, bugün büyük şairler çıkmaktadır. Meselâ bugün Dünya teşki­lâtının başında bulunan U-Thant bir Asya’lıdır.

Afrika vahşileri arasında türlü sahalar­da çalışan adamlar vardır. Irk nazariyesinin tamamen boş olduğuna bu misaller en canlı delillerdir. Bir millette olan ilmi inkişaf, diğerinde olamaz iddiası bugün için boştur.

Gerçi cihan tarihinin gidişinde ırkların bazı rolleri olmamış değildir. Ancak ırk, medeniyet sahasında tecrübeli olmak bakımından bahis mevzuudur. Bazı ırklar tecrübeli, bazıları ise tecrübesizdir. Me­selâ teknik sahada Ingilizlcr gayet tecrü­belidir. Saatçilikte İsviçre ve makine sa­hasında Almanlar tecrübeli olup, bu tec­rübeli oluş başka, irkir yüksek olması tamamen başkadır. Çok milletler, bu saha­da bazı merhaleler geçirerek, teknik saha­da yükselebilirler. Bu bakımdan İslâm ülkelerinin istidatlarının olmadığı sebe­biyle geri kalmış olmaları da asla bahis mevzuu değildir.

Dördüncü sebep de İktisadî olup, tica­ret yollarının değişmesidir. Ortaçağ’da ka­ra ticareti rağbette ve Suriye limanların­dan başlayarak İran-Orta Asya’dan geçe­rek Çin’e giden yol, bu ülkelerin inkişafını temin ediyordu. Sonraları deniz ticaretin­deki inkişaf ve Şarklıların bunu tatbik edemeyişleri sebebiyle Şark gerilemiştir.

Beşinci sebep de bankacılığın gelişmesi olup, böylece para Avrupalılar elinde te­merküz ederek onların zenginleşmesini temin etti.

İslâm ülkelerinin gerilemelerinin sebe­bi, tamamen iktisadi olup, ne din ve ne de ırk katiyen bir tesire sahip değildir. Irk olarak bizim hiç bir kusurumuz yok­tur. Üstelik kahraman ve realist bir mil­letiz; bütün hadiselerin ortasındayız. Türk milleti, Türkiye ve Orta Asya’da çok siyasidir. Hadiseleri dikkatle takip eder, İranlılar ise ancak kendi hayatları­nı bilip, ötesine karışmazlar.

Anlaşılıyor ki, asıl ve en önemli sebep dışında ve bu da deniz ticaretinin geliş­mesidir. Akdeniz’den Bağdad, Tebriz, Rey, Nişabur, Maveraünnehir yolu ile Pekin e ulaşan yol üzerinde büyük servet yığılıyor, medeniyet inkişaf ediyordu. Bu yolun çeşitli kolları olup, Hind’e, Rusya’ya ve Sibirya’ya ulaşıyordu. Bu yollar da ta­mamen Türkler’in kontrolü altında idi.

Bu büyük ve Orta Asya’ya hayat getiren yol, XVI. asırda birden işlemez oldu. Zi­ra artık Çin’e denizden gidilmişti ve bu yol, daha iyi görünüyordu. Amerika’ın keşfedilmesi de işte bu sıralardadır ve bu sırada Afrika’dan dolaşarak Hindistan’a gelinmiştir. Bunları daha sonra İngilizler, Hollandalılar ve Fransızlar takip ettiler. İşte bunların gelişi anlatılacaktır.

Ticaret yollarının değişmesinin Asya’ın mukadderatına etkisi çok açık ve bedihidir. Bu hususta münakaşaya dahi lü­zum olmayıp, ancak tarihi öğrenmek lâ­zımdır.

Asya’nın merkezi ve batı kısımları tek bir devlet halinde, ticaret, kendi inhisarına aldı. Osmanlıların da ve; Kuzey Türklerinin baskısıyla Batı gittikçe Atlantik sahilinde sıkışmak mecburiyetinde kaldı. Böyle olunca Avrupa dışında yerler ara­maya mecbur kaldı. Amerika böyle keşfe­dildi. Afrika da böyle dolaşıldı. Doğunun tazyiki Avrupalıları ayrı ticaret yolları aramaya sevk etti. Ancak bu da tek sebep olmayıp, gerek Batıda, gerek Hindistan’ da Batılıların ilerlemesi, Türk devletleri­nin kurulup, Avrupalılar’ı itmeleri başlıca âmil olmuştur.

Kaynak:

Ord. Prof. Dr. Zeki Velidi Togan, Hayat Tarih Mecmuası’nın 1966 Şubat sayısında yayınlanan “Türkiye Niçin Geri Kaldı?” anketine yazılı cevap verenlerden Ord. Prof. Dr. Zeki Velidi Togan’ın makalesi.