Cumhuriyet Halk Fırkası Büyük Kongresi
15 Teşrinievvel (Ekim) 1927 Cumartesi
(Sürekli alkışlar arasında Gazi Hazretleri riyaset makamını işgal buyurdular.)
Gazi Mustafa Kemal Hazretleri : Efendiler, Cumhuriyet Halk Fırkası’nın büyük kongresini açıyorum. Fırkamız, geçen ıstırap seneleri içinde milletimizin hayatı ve şerefi için gösterdiği yüksek azim ve iradenin temsilcisi olarak bundan dokuz sene evvel meydana Çıkmıştı. Bütün Anadolu ve Rumeli’yi kapsamak üzere ilk genel kongremiz Sivas’ta yapılmıştı. Sivas Genel Kongresi’nden evvel doğuda ve batıda bölgesel kongreler de yapılmıştı. Bunlardan benim iştirak ve riyaset ettiğim, Erzurum Kongresi’dir. Erzurum Kongresi tespit ettiği esaslar itibariyle kayda ve zikre değerdir. Sivas Genel Kongresi’nde müzakere konusu olan, aynı esaslar olmuştur. Bu esaslar açık olarak ve bütün memleketi kapsayacak şekilde kabul olunmuştur.
Gerçi o zaman kullandığımız unvan ile bugünkü unvan arasında fark vardır. Fakat teşkilat esas itibariyle korunmuştur ve bugün siyasi fırka halinde tecelli eden mevcudiyete başlangıç teşkil etmiştir. Bilhassa memleket ve millete ait genel gaye -ki genel selamet ve refahı teminden ibarettir- asli mahiyeti değişmeksizin takip olunmuştur. Dolayısıyla diyebiliriz ki, bugün açılışı ile iftihar ettiğim büyük kongremiz Sivas Kongresi’nden sonra teşkilatımızm ikinci büyük kongresi oluyor. Efendiler, Sivas Kongresi’nde nasıl ki bütün milletin emellerini ve hissiyatım temsil etmek mevkiinde bulundu isek, bugün de Cumhuriyet Halk Fırkası’nın büyük kongresi ile bütün milletin hakiki hissiyat ve eğilimlerine tercüman olmak vazife ve mevkiinde bulunuyoruz. (Sürekli alkışlar.) Hakikaten halkın bütün tabakalan mefkürelerini temin edecek etkenleri ve unsurlan fırkamızın icraat ve faaliyetinde anyorlar ve buluyorlar. Bu hakikatin en son ve bariz delili, son genel seçimlerde aziz ve necip milletimizin fırkamıza gösterdiği destek ve itimattır. Bunu şükran ve iftiharla yad ederim.
Efendiler, fırkamızın gelecekteki harekat ve icraatıyla alakalı tedbirleri burada hep beraber müzakere edeceğiz. Gelecek için en isabetli ve memleketin ihtiyaçlarına en uygun kararlara ulaşmaya çalışacağız. Gelecek senelerdeki icraatımızın Cumhuriyet ve halkçılık idaresi altında memlekete yeni saadetler, yeni şerefler kazandıracağına itimadım vardır. Efendiler, geleceğe ait tedbirler hakkında fikir alışverişinde bulunmadan evvel maziye ait vakalar ve hadiseler hakkında maruzatta bulunmak ve senelerden beri devam eden faaliyet ve icraatımızın milletimize hesabını vermek vazifem olduğu kanaatindeyim. Hadiseler ile dolu olan dokuz senelik bir devrenin tarihine temas edecek maruzat ve beyanatım uzun sürecektir. Fakat mesele, yapılması zaruri bir vazife olduğuna göre, beni mazur göreceğinizi ümit ederim. (Estağfurullah sesleri, alkışlar.) Maruzatta bulunmadan evvel, müzakere gündemimizin acil bir noktası vardır. Müzakere gündeminin birinci maddesinde bir ikinci reis seçimi meselesi söz konusudur. Efendiler, elimizde bir nizamname projesi vardır, bu henüz fırkamızın genel kongresinin tasdik ve tasvibinden geçmiş değildir. Dolayısıyla bu nizamname yapıldıktan sonra vakalan ve muameleleri ihtiva eden vaziyetler vardır ki, bunun bazı maddeleri ile bağdaşmamaktadır. Mesela umumi reis vaziyeti gereği vazifesini fiilen yerine getiremernekte ve reis vekili olarak malumu aliniz İsmet Paşa Hazretleri fiili vazifeyi yerine getirmektedirler. Dolayısıyla zaten reis vekili mevcut iken tekrar bir reis seçimi bendenizce söz konusu değildir. (Doğru sesleri.) Bununla beraber, bu hususu da yüksek oyunuza koymak istiyorum .
Reis Vekili mevcut iken, burada -ki nizamname dediğimiz projedeki- vazifeyi kendileri yerine getirebilirler. Eğer bu hususu kabul buyurursanız, Paşa Hazretleri ikinci reis vazifesini yerine getirirler. (Uygun sesleri.) Bu hususu yüksek oyunuza arz ediyorum. Kabul buyuranlar el kaldırsın ! Oybirliğiyle kabul olunmuştur.
Şimdi efendim, diğer bazı noktalar vardır. Evvela bunların yapılması için riyaset mevkiini İsmet Paşa Hazretleri’ne terk edeceğim, ondan sonra müsaadenizle beyanatta bulunacağım. (Şiddetli alkışlar.)
[. . .]
(Gazi Hazretleri alkışlar arasında büyük nutuklarmı irat buyurmak üzere hitabet kürsüsünü teşrif buyurdular.)