Efendiler, bildiğiniz gibi, Erzurum Kongresi 1919 senesi Temmuzunun 23üncü günü pek gösterişsiz bir mektep salonunda toplandı. İlk gün, beni, başkanlığa seçtiler. Kongre kurulunu durum ve bir dereceye kadar, görüşlerimiz hakkında aydınlatmak için yapılan konuşmamda:
“Tarih ve olayların sürükleyişi ile, içine düştüğümüz kanlı ve kara tehlikeleri görmiyecek ve bundan coşup kabarmıyacak hiçbir yurtseverin düşünülmiyeceğine, işaret ettim. Herkese ateşkes anlaşması hükümlerine aykırı olarak yapılan saldırı ve işgallerden söz ettim.
Tarihin, bir milletin varlığını ve hakkını hiçbir zaman yadsıyamayacağını, bundan dolayı, vatanımız, milletimiz aleyhinde verilen hükümlerin kesinlikle iflâsa mahkûm olduğunu söyledim. Vatan ve milletin kutsal saydığı şeylerin kurtarılıp korunması konusunda, son sözü söyliyecek ve bunun hükmünü yaptırtacak gücün, bütün vatanda bir elektrik ağı haline girmiş olan ulusal akımını, yiğitlik ruhu olduğunu söyledim.
Moralin yüceltilmesine yardımcı olmak üzere de bütün zulüm görmüş ulusların ulusal amaçlarına ulaşmak için – içinde bulunduğumuz tarihte – yaptıkları işler hakkında eldeki bazı bilgileri özetledim. Ve ulusun kaderini elinde bulunduran, bir ulusal iradenin, ancak Anadoludan çıkabileceğini belirttim ve ulusal iradeye dayanan bir millet meclisi meydana getirilmesini ve gücünü millet iradesinden alacak bir hükûmetin oluşturulmasını, yapılacak ilk iş olarak gösterdim.
Kaynak:
M. Kemal Atatürk, Nutuk, sadeleştiren Bedi Yazıcı, Süryay Sürekli Yayınlar A.Ş., 1995 – İstanbul, s. 62-65