Yigirme ikkinçi (22-) Ders – Imtihanğa Teyyarliq Qiliş
Mu’ellim ete imtihan almaqçi, biraq oquğuçilar ançe yaxşi ögenmeydu. Ular başqa işler bilen şuğullinidu, şunga mu’ellim ulardin xapa bolidu, hem ularni tenqid qilidu.
1 — Nege barisiz?
2 — Sinipqa barimen. Men bir neççe meşq işlevatimen. Ular bekmu tes, şuña vaqit köp kétidu.
3 — Dolqun néme iş qilivatidu?
4 — Kitab oquvatidu. Polat resimlik jurnal körivatidu.
5 — Adilçu?
6 — Adil suxanida kir yuyuvatidu.
7 — Ablizmu kir yuyuvatamdu?
8 — Yaq, u top meydanida putbol oynavatidu.
9 — Başqa savaqdaşlar qeyerde?
10 — Beziler yataqta dem élivatidu, beziler aşxanida tamaq yevatidu.
11 — Ular némişqa tekrar qilmaydu? Ete imtihan alimen (1) emesmu?
12 — Köpinçisi tekrar qilivatidu, biraq bir qisim savaqdaşlar tirişmayvatidu.
13 — Rast, siler tirişçan emes. Her küni keçlik tekrar vaqtida oynavatisiler. Némişqa tékistni yadlimaysiler? Bu imtihan silerge bek muhim.
14 — Mu’ellim, xapa bolmañ (2) ! Men ularni çaqirimen. Gépiñizni ularğa yetküzimen (3) .
Yirmi ikinci (22.) Ders – Sınava Hazırlanma
Öğretmen yarın sınav verecek, ama öğrenciler o kadar iyi öğrenmiyor. Onlar başka işler ile meşgul oluyor, bu yüzden öğretmen olarak kızar ve onları eleştirir.
1 Nereye gidiyorsunuz? — 2 Sınıfa gidiyorum. Ben biraz pratik yapacağım. Onlar çok zor, bu yüzden vakit çok gidiyor. — 3 Dolkun ne yapıyor? — 4 Kitap okuyor. Polat resimli dergi okuyor (görüyor). — 5 Ya Adil? — 6 Adil banyoda/suhanede kirli çamaşırları (kir) yıkıyor. — 7 Abliz de mi kirlileri yıkıyor? — 8 Yok, o sahada (top meydanında) futbol oynuyor. — 9 Diğer sınıf arkadaşların nerede? — 10 Bazıları yatakhanede dinleniyor, bazıları yemeyhanede yemek yiyor. — 11 Onlar niçin tekrar yapmıyor? Yarın (“erte”) sınav verecek değil miyim (vereceğim değil mi)? — 12 Çoğunluğu tekrar ediyor, ama bir kısım arkadaşlar çalışmıyor. — 13 Doğru, sizler çalışkan değil[siniz]. Her gün akşamki tekrar vaktinde oynuyorsunuz. Niçin metni ezberlemiyorsunuz? Bu sınav sizlere pek mühim. — 14 Hocam, sinirlenmeyin! Ben onları çağırırım. Sözününü onlara iletirim (yetiririm).
NOTLAR. — (1) Uygurcada imtihan almaq, sınav vermek anlamında; imtihan bermek ise sınav almak anlamındadır. Bizdekinin tam zıttı şekildedir. — (2) bolmañ: olmayın, kelmeñ: gelmeyin — (3) 20. derste -küz ekinin oldurganlık yaptığını söylemiştik. Buna göre bizde olmayan bir fiil gibi gözükse de yetküzmek fiili aslında yetmek (ulaşmak) fiili ile kökteştir. Buna göre yetküzmek (yetirmek) de ulaştırmak, iletmek demektir.
Şimdiki zamanın, geniş zamandan tek farkı arakaya -ivat- gelmesidir. Fiillerin şimdiki zamanda çekimini görmek için aşağıdaki tablodan yararlanabilirsiniz:
Alıyorum/
uyuyorum
Almıyorum/
uyumuyorum
Alıyor muyum/
uyumuyor muyum
Almıyor muyum/
Uyumuyor muyum
al-
alivatimen
alivatmaymen
alivatamdimen
alivatmamdimen
uxla-
uxlivatimen
uxlivatmaymen
uxlivatamdimen
uxlivatmamdimen
İkinci şahsa uyarlamak için -men’leri ve -dimen’leri -siz ile değiştiriyoruz, üçüncü şahıs için -du ile değiştiyoruz. 1. çoğul şahıs için -men ve -dimiz’e değiştiriyoz.
Yorumlar