Kuzey ve Doğu Türklerinin folklorunda “İt başlı sığır ayaklı” bir ulus bulunduğu hakkında çok yaygın bir efsane vardır. Başkurtlarda ve Sibirya Türklerinde bu efsaneyi bilmiyen yoktur XIII. Yüzyılda da bu efsanenin çok yaygın olduğu anlaşılmaktadır. 1245 yılında papa Innocent VII. tarafından Moğolistana gönderilen Plano Karpini Moğol seferlerinden bahsederken Moğol ordusunun Kuzeyde Samogit’lere ve “İt başlı, sığır ayıklı” bir kavme rastladıklarını işittiğinin kaydetmektedir. [1] . P. Karpini bu efsaneyi Kıpçak bozkırlarında yahut Baskatir (Başkurt) ülkesinde işitmiş olsa gerektir. Ebulgazi Han savaş için toplanan Özbek kalabalığını tasvir ederken
“it başlı, sığır ayaklıdan başka ne varsa hepsi orada…”
diyor.[2]Oğuz destanının da hikaye edilen İt Barak Han menkıbesi de bu “İt başlı ulu” hakkındaki efsanenin yankısı olsa gerektir.
Bu efsane, destan veya mitoloji motifi olarak eski Yunun edebiyatında da görülmektedir. M.Ö. IV. yüzyılın sonlarında yaşamış olan gramerci ve destan şairi Rodoslu Simmiy bir destanında (Apollon) şöyle diyor: “Adamlarının yarısı köpek olan garip bir kavim gördüm. Güzel omuzlarında çeneleri kuvvetli olan köpek kafası taşırlar. Bunlar köpek gibi havlarlar, başka fanilerin dilinden anlamazlar.”[3]
Bu “İt başlı ulus” efsanesini Çin kaynakları da biliyor. “Lan sülalesi hükümdarlarından Than-gen’in padişahlığının beşinci yılında yani miladi 506 yılında Phu-an ülkesniden bir adam denizde sefer ederken rüzgarın sürüklemesiyle bir adaya düşmüş, Sahile çıkarken Orta Çin ahalisine benziyen adamlar görmüş. Fakat dillerini anlıyamamış. Erkekleri insan suretinde olmakla beraber köpek kafalı idi. sesleri köpek havlamasına benziyordu.. [4]
Kaynak:
Abdülkadir İnan, İt Başlı Ulus Efsanesi Belleten, Cilt:XIII Sayı: 49 Ocak 1949 Sayfa: 149
Kaynakça:
[1] – A.i. Maelin tercümesi petersb 1911, s. 25
[2] – Demaison basımı, s. 279; Riza Nur Tec. Sah. 294
[3] – Zapişki i. R. Arheolog. Ob. Tom VII. fas. III-IV. sah. 391.
[4] – Hyacinth, II, 53
Yorumlar