Danişmentli Türkmenlerinden Sarılar aşiretinin iskan edildiği Tire Sarılar köyünde Son Osmanlı nüfus tahriri

1-Sarılar Aşireti hakkında kısa bilgi ^[1]

Bu konuda en yetkin araştırmalar yapan Tufan Gündüz’e göre Sarılı Aşireti Dulkadir ve Bozulus Türkmenlerinden ayrılarak Danişmendliler içine katılmıştır. Aşiret Nusaybin bölgesini terk ederek İç Anadolu’ya gelmiştir. ^[2] Kaldı ki Bu tespit Osmanlı tapu-tahrir kayıtları ile örtüşmektedir. ^[3] Sarulu, Sarular, Sarılı,Sarılar adıyla söz konusu bölgelerde ve aşiretin dağıldığı diğer yerlerde Sarılar yerleşimleri (Gaziantep Sarılar,Antalya-Hatay-Tekirdağ-Ankara Nallıhan-Ankara-Kazan-Maraş-Hakkari-Mardin-Urfa-Akhisar-Amasya-İzmir Tire ve Kemalpaşa-Göynük-Nevşehir Sarılar Köyü olmak üzere) 19 tane Sarılar köyü mevcuttur.

2-Osmanlı tapu–tahrir kayıtlarında Sarılar Aşireti

Osmanlı tapu tahrir kayıtlarında aşiret Avşar-Yazır- Eymür boyu içersinde geçmektedir. Ancak kaynakları büyük bir çoğunluğunda Avşar boyunda görünmektedir. Taife olarak ta Eğlen-oğlu cemaati, Danişmendli Türkmenleri, Teke Türkmenleri. Maraş Yörükleri, Bozulus Türkmenleri, Gündeşli Yörükleri, Ayrı Tamlu Taifesi, Dumanlı Cemaati içersindedir. ^[4]

3-Danişmendli Nahiyesini oluşturan aşiretler

Alaeddin, Akkoyunlu, Alemli, Ali Hanlı, Avşar, Bekdik, Beşirli, Bıçakcı, Boynuinceli, Ceceli, Cerid, Cevanşir, Çavuşlu, Çöplü, Çumdan/Çomdan, Danişmendli,Davud Hacılı, Deliler, Dumanlı, Gökkazlı, Gölegir, Gösterenli, Gündeşli, Gündüzlü /Günüzlü, Hacı Beğli, Hasanlı, Harbendeli/Harmandalı, Herikli, İcikli, Karalı, Karacakürd, Kara Hacılı, Kara Halilli, Kara İnebeğli,Karakoyunlu, Karamanlı, Karlelvend, Kaşıkçı,Kestan/Kesten, Kırıjlı, Kızılbeğli, Kızıl Kocalı,Kozculu, Köpekli, Kulfallı, Kuloğuları, Kurgılı, Kurutlu, Kürd Mihmadlı, Kürdenküre/Gördengöre, Küşne, Kütüklü, Lek, Mocan, Müminli, Oğulbeğli, Öküz/Uguz/Eyügöz, Peysan, Rahimli, Salarlı, Sarsallı, Sarılı, Savcılı, Dıddıklı, Selmanalı, Sermayeli, Süvegenli/Süvangeli, Şerefli,Şeyli, Tecirli, Tur Hasan/Dur Hasanlı, Varvara, Yahşiganlı,Yeğen Alili. ^[5]

4-Sarılar aşiretinin İzmir bölgesine gelmesi

Danişmendli Türkmenleri Osmanlı Avusturya ve İran savaşları nedeniyle oluşan otorite boşluğundan yararlanarak bazı olaylara sebep olmuşlardı. Bu nedenle aşiretlerin iskan edilmesi gerekiyordu.1700’lü yıllardan itibaren Danişmendli aşiretlerinin bir kısmı Dinar bölgesine iskan edildi. ^[6] Ancak Sarılar Aşiretin bazı kollarının Aydın vilayetinin Nif ve Tire kazalarına geldiği görülmektedir. ^[7] Sarılar Aşireti H. 1260 / M. 1844/1845 yılına ait nüfus defterinde 45 Hanede 110 kişi olarak Kocaaliler, Çıplak, Büyük kadife, Halkapınar köyleri civarına iskan olunmuşlardır. ^[8] Yine Hicri 1280-1290 yıllarına ait sicil defterlerine göre Sarılar Aşireti Nif Parsa bölgesindedir. ^[9] Aynı dönemde hem Nif(Kemalpaş) hem de Tire’de aşiret adıyla iki köy kurulmuştur. Aşiretten bazı obalar Torbalı ilçesinde de farklı köylere yerleşmiştir. ^[10]

5-Osmanlı Devleti’nde nüfus sayımı

Osmanlı Devleti nüfus sayımına büyük önem vermiş ve bunu asırlarca toprak yazımı dolayısıyla yapmıştır. ^[11] Osmanlı Devleti fethettiği toprakların tescil, mülkiyet ve tasarruf sistemini belirlemek ve vergi miktarlarını tayin ve tespit etmek amacıyla tahrir olarak adlandırılan bu sayımları yapmıştır. İdarî, malî ve askerî gerekçelerin zorunlu kıldığı ^[12] tahrirlerin otuz senede bir yapılması kanunla sabitlenmiştir. Bununla beraber bazen bu süre uzadığı gibi, cülus, bir bölgede toprağa tasarruf edenler arasındaki anlaşmazlıklar, halkın vergilerin adaletsizliğinden fazlaca şikâyet etmeleri, göçler ve salgın hastalıklardan dolayı kısa bir zamanda meydana gelen büyük nüfus değişiklikleri gibi sebeplerden dolayı bu süre kısalır, tahrirler yeniden yapılırdı. ^[13] Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren “memleket tahriri” adı altında yapılan bu yazım ve sayımların temel amacı asker ve vergi toplamaktı. ^[14] Bu tahrirlerin başlayış ve bitiş tarihlerine ilişkin farklı saptamalar bulunmaktadır. Ebül’ula Mardin’e göre ilk tahrir Sultan Orhan (1326-1389) dönemine aittir. Ö.Lütfi Barkan’a göre ise, ilk tahrir Sultan Murat döneminde (1360-1389) yapılmıştır. Son tahrir ise Netayic’ül Vukuat müellifi Mustafa Paşa’ya göre II.Selim (1566-1574) devrinde yapılmıştır. Barkan’a göre ise son tahrir III. Murat (1574-1595) devrinde yapılmıştır. Hammer ise, III. Murat devrinden sonra da tahrir yapıldığını belirtmiştir. ^[15]

Tahrirler sonucunda tutulan defterler, asker alımında ve vergilendirmede başvurulan ana kaynak olmaları nedeniyle büyük bir titizlikle saklanmıştır. Ancak devletin yükselme döneminde düzenli bir şekilde yapılan bu tahrirler, duraklama döneminde aksamaya başlamıştır. ^[16] Bu dönemde devlet kurumları asli vazifelerini yerine getiremeyecek bir duruma gelmiş ve bunun neticesinde de “Tahrirler” yapılamaz bir hal almıştır.

1826 yılında kaldırılan Yeniçeri Ocağı’nın yerine kurulan“Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye” ordusunun giderlerinin ne ölçüde karşılanabileceği ve asker potansiyelinin ne olduğu sorunu gündeme gelmiştir. Bu soruların yanıtlarını bulabilme amacıyla bir meclis oluşturulmuş ve bu meclis ülke çapında bir nüfus sayımı yapılmasını kararlaştırmıştır. İlk nüfus sayımına İstanbul’da başlanmış ancak 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşı münasebetiyle ara verilmek zorunda kalınmıştır. II. Mahmut Osmanlı-Rus savaşının bitiminden hemen sonra Anadolu ve Rumeli’de nüfus sayımına başlanmasına karar vermiştir. ^[17] 1831 yılında tamamlanabilen nüfus sayımları ile ilgili olarak toplanan meclis öncelikle sayımların kimler tarafından yapılması gerektiğine karar vermiş ve uyulacak nizamnameyi hazırlamıştır. ^[18]

1831 nüfus sayımını bütün sayımlardan ayıran en önemli özelliği, bu sayımın ilk genel sayım olmasıdır. ^[19] Ayrıca Rumeli ve Anadolu’da yapılmış olan bu ve bundan sonraki genel sayımların tam neticeleri hiçbir zaman neşredilememiş olduğuna göre, 1831 nüfus sayımı neticeleri ilk defa olarak kamuoyuna sunulan sayım olması bakımından da büyük önem taşımaktadır. ^[20]

Sayım sonuçlarının değerlendirilmesi ve bundan böyle nüfus işleriyle uğraşılması içim Ceride-i Nüfus Nezareti kurulmuştur. ^[21] Sayımda ilk esas olarak din ayrımı göz önüne alınmıştır. Bütün sancak, kaza ve nahiyelerde sadece erkek nüfus sayılmış, ^[22] nüfus müslim ve gayr-ı müslim olmak üzere iki ana gruba ayrılmıştır. Müslüman nüfus kendi içinde yaş durumuna göre ayrılmıştır. Gayr-ı müslimler ise gelir düzeylerine göre âlâ, evsâd ve edna olarak ayrılmıştır. ^[23] Müslüman bölgelerinde muhtar bulunan yerlerde muhtarlar, muhtar bulunmayan yerlerde ise imamlar ve ihtiyar meclisleri, gayr-ı müslimlerin bulunduğu bölgelerde ise papazlar ve kocabaşılar muhbir olarak görevlendirilmişlerdir. Bu yolla tutulan nüfus defterleri İstanbul’a gönderilmiştir. ^[24]

Sayım sonucu hazırlanan icmal defterine göre Anadolu’da; 1.988.027 İslam, 366.625 Reaya, 7.143 Kıpti, 5.338 Yahudi, 16.743 Ermeni olmak üzere toplam 2.383.876, Rumeli’de ise toplam 1.369.766 erkek nüfus tespit edilmiştir. ^[25]

Osmanlı Devleti’nde 1831 nüfus sayımından sonra başka nüfus sayımları da yapılmıştır. 1844’te ordunun yeniden düzenlenmesi amacıyla nüfus sayımı yapılmıştır. ^[26] 1847’de ilk devlet salnamesi çıkmış, 1864’te vilayet salnameleri yayınlanmaya başlanmıştır. Bilindiği üzere salnameler nüfusla ilgili önemli bilgiler içermektedir. Bu açıdan salnameler Osmanlı nüfus araştırmalarında büyük önem arz etmektedir. 1852’de Rumeli’de, 1856’da Anadolu’da ve Suriye’de sayımlar yapılmıştır. ^[27] 1890 yılında yapılan sayımda kadınların da sayıldığını ve ilk kez düzenli bir nüfus kayıt sisteminin kurulduğunu görmekteyiz. Osmanlı Devleti’nde son nüfus sayımına ise 1316 yılında yayınlanan nizamnameye ^[28] göre 1903’de başlanmış bu da ancak 1907’de tamamlanabilmiştir.

6-Tire-Sarılar nüfus Esas Defterinin incelenmesi

Köye ait nüfus esas defter örneği Tire Sarılar köy muhtarlığı arşivinde bulunmaktadır.Tek cilttir.Yazısı Latin harflidir ^[29].Toplam 201 sayfadır. Bu günkü nüfus belgelerine dayanaklık yapan nüfus tahriri 22/2/1320 tarihinde yapılmıştır. Tahrirde (sayım,yazım) köyde toplam 52 nüfus hanesinde 135 erkek 116 bayan olmak üzere toplam 251 kişi tespit edilmiştir. 5 hane reisi çoban 39 hane reisi ise rençberdir. Hanelerden 17 tanesi kapalı kayıt konumundadır. Yani işlem yapılmamaktadır. En yaşlı hane reisi 1243 doğumlu hane no:5 Hasan Kahya oğlu Yakup’tur. En genç hane reisi ise 1303 doğumlu hane no:50 Mustafa Beşe oğlu Mustafa’dır.

Necat Çetin arşivi

Necat Çetin arşivi

[1] – Ne yazık ki aşiret hakkında fazla bir araştırmaya tesadüf edilememiştir.