Mustafa Kemal Atatürk’ün öğretmeni olarak Mehmet Tevfik Bilge

Uzun ömrü boyunca hep ciddi, önemli işlerle uğraşıp milletine ve öğrencilerine yararlı olmayı amaçlayan Mehmet Tevfik Bey, Manastır Askerî İdadisi’nde tarih öğretmeni olarak çalışmaya başladığında Manastır,
Balkanlar’da, Osmanlı devleti için istenilmeyen bir biçimde sonuçlanacak birçok olayın baş gösterdiği bir merkezdir. 22 Vilâyette gelişen olumlu ve olumsuz olaylara rağmen, 1847/48 yılında açılan Manastır Askeri İdadisi bir eğitim ocağı olarak saygınlığını her zaman korumuştur. Osmanlı ordusunun birçok değerli komutanı ve ünlü çehresi bu okulda eğitim görmüştür. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal, Türk tarihinde önemli yeri olan Enver Paşa ve İttihat Terakki’nin başta gelen kişilerinden İbrahim Temo ile Babıâli’ye karşı isyan edip dağlara çıkan Resneli Niyazi Bey, bu okuldan mezun olmuştur. Kazım Özalp, Ahmet İzzet Furgaç, Hafız Hakkı Paşa, Cafer Tayyar Eğilmez ile daha birkaç kumandanın da öğrenim gördüğü bu irfan ocağı, çoğu kolağası ya da yüzbaşı rütbeli olan öğretmenler sayesinde, Osmanlı tarihinde bir ayrıcalığa sahipti. Emek harcayan öğretmenlerinin başında da, bu okuldaki tarih dersi hocası Mehmet Tevfik Bey olmuştur. Mehmet Tevfik Bey, 1883 yılından 1911 yılına kadar toplam 28 yıl Manastır Askerî İdadisinde görev yapmıştır.

Eski, şabloncu ve skolâstik görüşlü öğretmenlerden farklı olarak Mehmet Tevfik, mesleğine âşık, modern bir eğitimci ve işinin erbabı olarak bilinmiştir. Mehmet Tevfik, 1887-1935 yılları arasında uzunca bir süre öğretmenlik yapmıştır ve bu dönem boyunca Osmanlının son günlerini şekillendiren ve Cumhuriyeti kuran kuşağın tarih bilgisinin şekillenmesinde etkili olmuştur. Öğrencilerinin üzerinde etkili Öğrencilerinin, Manastır’daki Rum ve Bulgar idadîlerindeki çocuklardan daha üstün bir biçimde eğitilmeleri ve daha güçlü bir yeteneğe sahip olmaları için elinden geleni yapmaya çalışmıştır. Yabancı okullardaki eğitmenler Osmanlı düşmanlığına yönelik duyguların gelişmesi üzerinde dururken, Manastır Askeri İdadisi öğretmenleri, genç subaylarda vatan ve özgürlük sevgisinin gelişmesi için üstün çaba harcamış, devleti çökmekten kurtaracak bilgili, şuurlu, gözü pek genç, dinç subaylar yetiştirmeyi amaçlamıştır.

Askerî İdadi’de Mustafa Kemal’in Tarih öğretmeni Mehmet Tevfik Bey, Mustafa Kemal’e Tarih alanında “Yeni Ufuklar” açmış, O’nda tarih sevgisi oluşturarak, vatanın korunmasında, Türklük bilincinin pekişmesinde, özgürlüğün önemi konusunda şuur oluşturmuştur. Atatürk, Askeri lise öğrenciliğinde tarih öğretmeni Mehmet Tevfik Bey’den aldığı bilgiler sayesinde hayatı boyunca tarihe ilgi duymuş ve geniş bir tarih kültürüne sahip olmuştur. Mustafa Kemal, Askerî İdadi’de tarih derslerinden tam puan alarak sınıfı geçmiştir. Üst değer 45 puandır. Mustafa Kemal hem Tarih-i Umumî, hem de Tarih-i Osmanî derslerinden 45 tam puan alarak sınıfı geçmiştir. Bu tarih bilgisi ve kültürü, Atatürk’e sıkıntılı görülen durum değerlendirilmesinde, geçmişten dersler alınmasında, milletinin özelliklerine göre hareket etmesinde önemli katkılarda bulunmuştur.

Mustafa Kemal hayatı boyunca öğretmenlerini her defasında övgü ile anmış ve sahip olduğu ilham ve gücü kendisini yetiştirenlere borçlu olduğunu vurgulamıştır. 1924 yılında Samsun’da, öğretmenlerin bir toplantısında Selânik’teki Askeri Rüştiyesi’nde kendisine Fransızca dersini veren öğretmeni Yüzbaşı Naküyiddin (Yüceköy) Bey ile karşılaştığında:

“Muallimler,mürebbiler yalnız bir noktayı dimağlarda yerleştirmeye mecbur tutmakta idi. Benliğini, her şeyini unutarak bir heyulaya (korkunç hayale) boyun eğmek, onun kulu, kölesi olmak… Bununla beraber hatırlatmak lazımdır ki, o tazyik altında dahi, bizi bugün için yetiştirmeğe çalışan hakiki ve fedakâr muallimler, mürebbiler eksik değildi. Onların bize verdikleri feyiz elbette esersiz kalmamıştır”,

sözleri ile hislerini ve düşüncelerini dile getirmiştir.

Başka bir fırsatta da Mustafa Kemal Atatürk, olgunlaşıp ilerlemesinde Manastır Askeri İdadisi’ndeki tarih dersi hocasının ayrı bir yeri olduğunu özellikle belirtmiştir. Tarih dersi öğretmenlerinin Ankara’da yaptıkları ilk toplantıya katılan Atatürk, salona girdiğinde, hocası Mehmet Tevfik ile yüz yüze gelir. Öğretmenini saygıyla selamlar ve sonra elinden tutup kendisi için hazırlanmış kürsüye, toplantıda hazır bulunanlara hitaben: “Manastır İdadisi’nde ilk tarih feyzini kendisinden aldığım hocam” diyerek, Mehmet Tevfîk’i takdim eder. Böylece, Atatürk de, mesleğine âşık, fedakâr, işini son derece iyi bilen başarılı bir eğitici olarak, tarih hocası Mehmet Tevfik’in eğitim ve kültür tarihimizde çok büyük bir yeri olduğuna inanmıştır.

Bu olayı anlatan Haluk Y. Şahsuvaroğlu devamında o günleri şöyle anlatmıştır :

“…Manastır İdadisinin Tarih öğretmeni topçu kaymakamı rahmetli Mehmet Tevfik Bey, Atatürk’e ve Enver Paşa’ya aynı senelerde hocalık yapmış, o sıralarda dünya inkılâplarından, fikir hareketlerinden ve hürriyetten daima bahsetmiş. Bu bahisleri anlatılırken kapıda bir talebe bulunur ve koridorlarda bir hafiye olup olmadığını gözetlerdi. Mehmet Tevfik Bey’in, Fransız ihtilalini anlattığı bir derste bu kapı nöbetini Mustafa Kemal Efendi tutuyor ve bir taraftan koridoru gözetlerken diğer taraftan da defterine bazı not alıyordu.”

Mehmet Tevfik’in başarılı bir tarih dersi öğretmeni olduğunu Mustafa Kemal’in sınıf arkadaşı Ali Fuat Cebesoy da vurgular ve :

“Türk tarihini iyi biliyor ve öğrencilerine tarih zevkini veriyordu. Atatürk, Türk tarihini bütün genişliği ve derinliği ile kavramış bulunan hocasından daima saygı ile bahsetmiştir. Bir gün bana : “Tevfik Bey’e minnet borcum vardır. Bana yeni bir ufuk açtı, demişti” diye yazar.

Faik Reşit Unat da Mustafa Kemal Atatürk’ün tarihe merak ve sevgi beslemesinde Mehmet Tevfik’in önemli rolü olduğunu yazar: “Süleyman Hüsnü Paşa’nın tarihi anlayışına göre yetişen bu zat devrin dar Osmanlı tarihçiliği görüşünden uzak ve Türk tarihini bütün genişliği ve eksikliğiyle kavramış ve öğrencilerine dersini sevdirerek esaslı bir tarih kültürü vermiş öğretmenlerimizden biridir” der.

Manastır Askerî İdadisinde görev yapan Mehmet Tevfik Bey gibi aydınlar gelecekte ülkenin kötü kaderine çareler arayıp kurtuluşa ulaşması uğrunda yön verecek önemli şahsiyetlerin yetişmesinde etkide bulunmuşlardır. Mehmet Tevfik Bey’in Manastır Askerî İdadisinden ilk akla gelen öğrencileri arasında; Enver Paşa, Naci (Eldeniz) Paşa, Kazım (Özalp), Ali Fethi (Okyar), Refet (Bele), Kazım (Dirik), Cafer Tayyar (Eğilmez) ve Nuri (Conker) gelmektedir. İdadide görev yapan öğretmenler daha sonra, Türk eğitim ve fikir hayatında önemli yer edecek olan bu aydın eğitimciler olarak, Cumhuriyet döneminde öğrencileri Mustafa Kemal Atatürk’ün yaptığı bütün yenilikleri gönülden destekleyeceklerdir.

Kaynak:

Dr. Fahriye Emgili, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2013-1, Sayı: 23, Bir Tarihçi Portresi: Cumhuriyetin Asker Neslini Etkileyen Öğretmenlerden Mehmed Tevfik, s. 159-183